A.D. Type 1000 (AD-1)

Autor Marek Ryś.

Departament Lotnictwa Brytyjskiej Admiralicji (AD – Air Department of the British Admiralty; później zastąpiony przez Sekcję Lotniczą i Dywizję Lotniczą) został utworzony przed I wojną światową przez Winstona Churchilla, z zadaniem wspierania rozwoju lotnictwa morskiego, a później nadzorowanie Royal Naval Air Service (RNAS). Stworzono tu kilka własnych projektów samolotów między 1915 a 1918 rokiem, ale zostały one zbudowane przez uznanych zewnętrznych producentów samolotów. Jednym z pierwszych był duży samolot torpedowy znany jako Type 1000.

Historia jego powstania jest mocno zagmatwana i złożona. Jeszcze przed wybuchem I wojny światowej głowiono się nad problemem atakowania okrętów przeciwnika z powietrza. O ile w przypadku małych jednostek bomby byłyby wystarczające, o tyle duże okręty wymagały użycia torped. Potrzebny był samolot, który mógłby je przenosić. W styczniu 1916 roku uznano, że może go opracować, mająca siedzibę na wyspie Wight, firma, a w zasadzie stocznia (tu powstały m. in. niszczyciele Grom i Błyskawica) J. Samuel White, mająca doświadczenie z podobną (i nieudaną) maszyną dla Francji, znaną jako Wight Twin Seaplane (i Landplane w wersji kołowej).

Wydział lotniczy marynarki miał jednak własne plany i nowy projekt, przygotowany już od początku 1915 roku przez Harrisa Bootha. Realizacją praktyczną miały się zająć zakłady J. S. White (kontrakt CP01516/15). Jako że była to pierwsza konstrukcja Air Department (chociaż nie pierwsza, która została zrealizowana) samolot otrzymał oznaczenie AD-1. 

Sprecyzowano wymagania co do trzech wersji:

– “artyleryjskiej” z 12-to funtowym (5,4 kg, kal. ok. 76 mm) działem bezodrzutowym Davisa

– bombowej, zdolnej do przenoszenia 22 bomb o masie 45 kg każda

– torpedowej, przenoszącej 18-to calową torpedę Whitehead Mk.VII i działo konstrukcji Lewisa.

AD-1, znany oficjalnie jako A.D. Type 1000 (lub Admiralty Type 1000) miał być maszyną o nietypowym profilu lotu: po długim rozbiegu z pełnym obciążeniem wznoszenie miało być bardzo wolne, by rosnąć wraz ze zużyciem paliwa. Zaprojektowano dla niego specjalne śmigło, znane jako “flap propeller” lub aileron propeller, a będące w istocie wczesną wersją śmigła o zmiennym skoku. Przy starcie dawało ono duży ciąg a w locie mniejszy. Do napędu miały być użyte trzy silniki Sunbeam o mocy po 167 kW (225 KM) – dwa ciągnące w kadłubach bocznych  i jeden pchający w gondoli centralnej. Ta ostatnia była olbrzymia i przypominała szklarnię. Miało w niej znaleźć się bezodrzutowe działo Davisa, jednak nie bardzo wiadomo gdzie dokładnie. Jego “bezodrzutowość” polegała bowiem na tym, że każdemu wystrzałowi towarzyszył wystrzał równoważnej masy ołowiu do tyłu, czyli tam, gdzie znajdował się trzeci silnik ze śmigłem pchającym… Ostatecznie z działa Davisa zrezygnowano, na rzecz klasycznego działa dwunastofuntowego marynarki, z możliwością jego poruszania o 38^o w dół i 49^o w górę, co pozwalałoby atakować np. Zeppeliny. Modele samolotu testowano w tunelu aerodynamicznym National Physical Laboratory, co było wówczas zupełnie pionierskim przedsięwzięciem.

Samolot miał być w pełni zabezpieczony przed ogniem piechoty, dzięki opancerzeniu stalowymi płytami części kadłuba, pływaków, silników i chłodnic. Prototypu spodziewano sie w maju 1916 roku, ale ilość wymaganych modyfikacji spowodowała znaczne opóźnienie prac. W tym czasie od sierpnia 1915 roku była już ukończona siostrzana maszyna o numerze 1358, budowana na zamówienie z lutego 1915 roku.  Jako że uznano, iż wybrane silniki nie wystarczą, oczekiwała ona na mocniejsze, dwunastocylindrowe Sunbeam Cossack o mocy 310 KM z czterołopatowymi śmigłami. To opóźnienie spowodowało, że samolot ukończono dopiero w maju 1916 roku.

Pierwszy, krótki lot wykonano 12 maja po czym 31 maja pilotowany przez Johna Seddona i Harrisa Bootha wodnosamolot miał przelecieć z Cowes do Felixtowe. Ważąca 10 ton maszyna potrzebowała aż 24 km aby wzbić się w powietrze, po czym osiągnęła prędkość 70 km/h, co było niemal równe jej prędkości przeciągnięcia. W końcu w lewym silniku pękł przewód olejowy i samolot lądował awaryjnie. Po naprawie ruszył w dalszą drogę, i niemal doleciał do celu. Zawiódł silnik pchający i ostatnie kilometry No.1358 przebył dzięki… holownikowi.

Uszkodzony stał tak przy brzegu do momentu, gdy zdecydowano, że wszystkie maszyny Type 1000 powinny otrzymać mocniejsze silniki Sunbeam Viking o mocy po 335 kW (450 KM). Na 1358 zamontowano je w grudniu 1916 roku. Nowe chłodnice i elementy oprzyrządowania silników poprawiły nieco aerodynamikę i zmniejszyły wymagane opancerzenie. Jednak 20 stycznia 1917 roku, gdy miały się rozpocząć dalsze testy samolot całkowicie odmówił startu i 8 marca został zdemontowany.

26 stycznia został wreszcie ukończony “właściwy” typ 1000, czyli No.1359, który otrzymał już silniki Sunbeam Viking i nową gondolę centralną. Pierwsze testy wodowania skończyły się uszkodzeniem prawego pływaka. po wymianie na nowy 9 marca samolot wykonał krótki skok, po którym znowu został uszkodzony. Admiralicja miała dosyć. Samolot odholowano do Calshot, gdzie stał sobie w błocie do 28 grudnia 1917 roku, kiedy uznano  go za nienaprawialny i skreślono ze stanu. Zamówienie na kolejnych sześć maszyn anulowano.

Opis techniczny:

Charakterystyka: trzysilnikowy, wodnosamolot torpedowy i bombowy; dwupłat dwukadłubowy z gondolą centralną, konstrukcja drewniana, kabiny odkryte; załoga 5 osób; podwozie z dwoma pływakami głównymi i dwoma pomocniczymi na ogonach bocznych kałubów.

Napęd: trzy  ośmiocylindrowe silniki rzędowe w układzie V Sunbeam o mocy po  167 kW (225 KM), umieszczone w bocznych kadłubach (ciągnące) i centralnej gondoli (pchający). Potem mocniejsze, dwunastocylindrowe Sunbeam Cossack o mocy po 231 kW (310 KM) a na końcu Sunbeam Viking I o mocy po 335 kW (450 KM). 

Uzbrojenie (planowane): wersja1: ruchome, dwunastofuntowe działo bezodrzutowe Davis kal. 76 mm (potem zwykłe działo dwunastofuntowe) i dwa karabiny maszynowe Lewis kal. 7,7 mm; wersja 2: 22 bomby o masie po 45 kg i jeden karabin Lewis kal. 7,7 mm; wersja 3: osiemnastocalowa torpeda Whitehead Mk.VII i jeden karabin Lewis kal. 7,7 mm. 

Wymiary: rozpiętość górnego skrzydła 35,66 m,

dolnego skrzydła 25,9 m,

długość 19,60 m,

wysokość ? m,

powierzchnia nośna 185 m².

Masy: własna 10160 kg,

startowa 12700 kg.

Osiągi: prędkość maksymalna 135 km/h,

pułap 1524 m, 

zasięg 885 km,

czas lotu 20 h.