Arsenal VG-30 do VG-50
Autor Leszek Wieliczko
W dniu 11 sierpnia 1936 roku Senat Republiki Francuskiej uchwalił zaproponowaną przez rząd ustawę o nacjonalizacji niektórych gałęzi przemysłu zbrojeniowego, w tym także lotniczego. W pierwszym kwartale 1937 roku większość istniejących wytwórni lotniczych utraciła swoją samodzielność (2/3 udziałów przejęło państwo) i została włączona do sześciu nowo utworzonych regionalnych koncernów lotniczych – tzw. Société Nationale de Constructions Aéronautiques (SNCA). Proces nacjonalizacji i konsolidacji przetrwały tylko nieliczne firmy prywatne.
Jedną z państwowych firm powstałych w wyniku nacjonalizacji był Arsenal de l’Aéronautique (Arsenał Lotnictwa), utworzony w dawnych zakładach Bregueta w Villacoublay. Na jego czele stanął inżynier Michel Vernisse, a głównym konstruktorem został inżynier Jean Galtier (od pierwszych liter ich nazwisk pochodziło oznaczenie większości samolotów Arsenału – VG). Arsenal miał się zajmować konstruowaniem prototypów nowoczesnych samolotów bojowych, które – w przypadku zakwalifikowania do uzbrojenia – miały być produkowane w zakładach któregoś z państwowych koncernów.
PROTOTYPY I PROJEKTY
Pierwszą zrealizowaną konstrukcją Galtiera był lekki samolot myśliwski VG-30 w układzie wolnonośnego dolnopłata, zaprojektowany w 1936 roku bez oficjalnego zamówienia ze strony sił powietrznych, a następnie zgłoszony do konkursu ogłoszonego w 1937 roku przez francuskie Ministére de l’Air (ministerstwo lotnictwa) w ramach programu modernizacji lotnictwa myśliwskiego A.23. Konkurentami VG-30 były m.in. projekty C-713 firmy Caudron i MB-700 firmy Bloch. Makietę samolotu VG-30 w naturalnej wielkości zaprezentowano publicznie już w lecie 1936 roku na międzynarodowej wystawie lotniczej Exposition Internationale w Paryżu, a prototyp VG-30-01 oblatano w dniu 1 (wg [7] 6) października 1938 roku. Początkowo do napędu samolotu planowano nowy 12-cylindrowy silnik rzędowy typu Potez 12Dc o mocy 448 kW (610 KM), ale ostatecznie w prototypie zastosowano sprawdzony silnik typu Hispano-Suiza 12Xcrs o mocy 507 kW (690 KM).
(rysunek: Marek Ryś via „Lotnictwo Wojskowe”)
Samolot VG-30 miał konstrukcję drewnianą, której technologię Galtier doprowadził do wysokiego poziomu. Koncepcja lekkiego samolotu myśliwskiego o konstrukcji drewnianej miała wówczas we Francji wielu zwolenników, w tym samego ministra lotnictwa Pierre Cote’a. Ponieważ jednak w tym samym czasie do produkcji seryjnej zakwalifikowano konkurencyjny samolot C.713 firmy Caudron, więc prace nad VG-30 – mimo pozytywnego wyniku prób w locie – zawieszono. Prototyp latał bez uzbrojenia, a proponowane uzbrojenie miało się składać z jednego działka kalibru 20 mm w osi śmigła i czterech karabinów maszynowych kalibru 7,5 mm w skrzydłach. Próby w locie, prowadzone od 24 marca do 17 lipca 1939 roku w Centre d’Essais du Matérial Aérien (CEMA), potwierdziły wysokie spodziewane osiągi samolotu, lepsze niż standardowego francuskiego myśliwca tego okresu Morane-Saulnier MS-406. Np. podczas jednego z lotów w lipcu 1939 roku samolot osiągnął w locie nurkowym prędkość 805 km/h !
Dla polepszenia osiągów swojego myśliwca w kolejnym wariancie – oznaczonym VG-31 – Galtier postanowił zastosować mocniejszy silnik typu Hispano-Suiza HS-12Y-31 o mocy 632 kW (860 KM), zmniejszyć powierzchnię nośną skrzydeł z 14,00 do 12,00 m2, przesunąć chłodnicę cieczy w stronę tyłu kadłuba, a także zredukować uzbrojenie do jednego działka i dwóch karabinów maszynowych. Badania w tunelu aerodynamicznym wykazały jednak, że taka powierzchnia nośna będzie niewystarczająca ze względu na zbyt duże obciążenie powierzchni, skutkujące m.in. zbyt małą zwrotnoscią, zbyt dużą prędkością minimalną i pogorszeniem własności pilotażowych. Ostatecznie prototypu VG-31-01 nigdy nie oblatano, jego skrzydło wykorzystano do prób statycznych, a kadłub zastosowano później w trzecim prototypie wersji VG-33 (o którym dalej).
(rysunek: Marek Ryś via „Lotnictwo Wojskowe”)
Samolot VG-33 był już w pełni dopracowanym myśliwcem, łączącym płatowiec VG-30 z silnikiem z VG-31. Uzbrojenie maszyny tworzyło działko kalibru 20 mm strzelające przez oś śmigła i cztery karabiny maszynowe kalibru 7,5 mm w skrzydłach (po dwa w każdym skrzydle). Zamówiono pięć prototypów, z których pierwszy – VG-33-01 (inaczej VG-33 No.01) – oblatany został 25 kwietnia 1939 roku. Z silnikiem HS-12Y-31 osiągał na wysokości 5200 m niezłą prędkość maksymalną 558 km/h. Konkurentami tego myśliwca były m.in. samoloty Dewoitine D-520 i SNCAO CAO-200. W dniu 11 czerwca (wg [7] 11 sierpnia) maszynę – jeszcze bez uzbrojenia – przekazano do prób kwalifikacyjnych w CEMA. Po zakończonych powodzeniem próbach w locie we wrześniu prototyp powrócił do wytwórni w celu zamontowania uzbrojenia. Następnie w październiku 1939 roku samolot przeszedł próby strzeleckie na poligonie w Cazaux, a po ich zakończeniu został zaakceptowany do produkcji. W tym celu w marcu 1940 roku maszyna przeleciała do zakładów SNCAN, gdzie posłużyła jako wzorzec do uruchamianej tam produkcji seryjnej.
Drugi prototyp VG-33-02 miał otrzymać wysokościowy silnik typu Hispano-Suiza HS-12Y-49 ze sprężarką typu Szydłowski-Planiol, ale nigdy nie został zbudowany w takiej postaci. Jego skrzydło, połączone z kadłubem VG-31, posłużyło do budowy trzeciego prototypu VG-33-03. Także ten egzemplarz przekazano do SNCAN jako wzorzec technologiczny dla samolotów seryjnych. Tymczasem 25 lutego 1940 roku oblatano drugi egzemplarz z numerem VG-33-02, tym razem napędzany standardowym silnikiem HS-12Y-31 (nie wszystkie publikacje potwierdzają fakt budowy tego egzemplarza). Rozpoczęto również budowę czwartego prototypu VG-33-04, ale maszynę tą ukończono w październiku 1939 roku już pod nowym oznaczeniem VG-35-01 i oblatano 25 lutego 1940 roku. VG-35 napędzany był nową wersją silnika HS-12Y-51 o mocy startowej 808 kW (1100 KM) i nominalnej 735 kW (1000 KM). W dniu 15 kwietnia prototyp ten przekazano do CEMA w Orléans-Bricy. Dalsze losy tego egzemplarza nie są znane.
Piąty prototyp VG-33-05 miał podobno otrzymać amerykański silnik typu Allison V-1710-C15 (V-1710-33) o mocy startowej 845 kW (1150 KM) i nominalnej 764 kW (1040 KM). Natomiast według najnowszych informacji prototyp VG-33-05 ukończono z silnikiem HS-12Y-31 jako pierwszą maszynę seryjną VG-33C1 No.01 (zobacz dalej). Wariant z silnikiem Allison opracowano z obawy o brak wystarczającej ilości silników dużej mocy rodzimej produkcji. Wkrótce jego oznaczenie zmieniono na VG-32 (pierwotnie oznaczenie VG-32 zarezerwowano dla płatowca przeznaczonego do prób statycznych). Ponieważ silnik Allison nie pozwalał na instalację działka strzelającego przez oś śmigła, więc VG-32 uzbrojono w dwa działka i dwa karabiny maszynowe w skrzydłach. Ze względu na większą długość silnika Allison przedłużono przód kadłuba o 48 cm. Oblot pierwszego prototypu VG-32-01 przeciągał się z powodu opóźnienia w dostawie silnika i ostatecznie zaplanowano go na czerwiec 1940 roku, ale wcześniej wojska niemieckie zajęły fabrykę Arsenal w Villacoublay.
Do pomysłu zastosowania jako napędu myśliwca silnika w wariancie wysokościowym powrócono w prototypie VG-34-01, instalując silnik w wersji HS-12Y-45 o mocy startowej 688 kW (935 KM) ze sprężarką typu Szydłowski-Planiol. W budowie VG-34 wykorzystano kadłub pierwszego egzemplarza VG-33-02 (zobacz wyżej). Maszynę oblatano 20 stycznia 1940 roku i podczas prób samolot osiągnął prędkość 576 km/h zamiast przewidywanych 590 km/h. Wariant ten nie był dalej rozwijany, a prototyp VG-34-01 został rozbity 18 czerwca 1940 roku w rejonie Tuluzy.
Prace nad wspomnianym wyżej VG-35 doprowadziły do zbudowania zmodyfikowanego wariantu VG-36, także napędzanego silnikiem typu HS-12Y-51. Pierwszy prototyp VG-36-01 oblatano 14 maja 1940 roku. Miał on przede wszystkim znacznie lepiej opracowaną aerodynamicznie podkadłubową chłodnicę cieczy, dzięki czemu osiągał prędkość maksymalną aż 590 km/h na wysokości 7000 m. Planowano jego wprowadzenie do produkcji seryjnej jako następcę VG-33. Prototyp przekazano jako wzorzec do produkcji seryjnej do zakładów Société des Avions René Couzinet w La Roche-sur-Yon, gdzie w czerwcu 1940 roku uległ zniszczeniu.
(rysunek: Marek Ryś via „Lotnictwo Wojskowe”)
Dalszym wariantem rozwojowym VG-36 miał być – istniejący jedynie w postaci projektu – wysokościowy myśliwiec VG-37. Wyposażony miał być w silnik HS-12Y-51 z turbosprężarką firmy Szydłowski. Zbliżonym projektem – tym razem z silnikiem w wersji HS-12Y-77 o mocy 735 kW (1000 KM) i dwiema turbosprężarkami firmy Brown-Boveri napędzanymi gazami spalinowymi – był VG-38. Miał on osiągać prędkość maksymalną 670 km/h na wysokości 8000 m. Żaden z tych dwóch wariantów nie został zrealizowany.
Ostatnim i najdoskonalszym członkiem rodziny VG-30 został natomiast myśliwiec VG-39, którego pierwszy i jedyny prototyp VG-39-01 oblatano 3 maja 1940 roku. Do jego napędu zastosowano zupełnie nowy prototypowy silnik typu Hispano-Suiza HS-12Y-89ter o mocy 882 kW (1200 KM), z którym VG-39 osiągał prędkość maksymalną 625 km/h na wysokości 5700 m. Silnik ten w docelowej wersji miał nosić oznaczenie HS-12Z i osiągać moc nawet 1177kW (1600 KM). Samolot miał zmodyfikowaną konstrukcję wewnętrzną skrzydeł i uzbrojony był w sześć karabinów maszynowych (silnik HS-12Y-89ter nie pozwalał jeszcze na zabudowę działka). Atak Niemiec na Francję w maju 1940 roku zastał go podczas prób fabrycznych. Samolot ewakuowano do Tuluzy-Blagnac, gdzie 15 czerwca został zniszczony.
(rysunek: Marek Ryś via „Lotnictwo Wojskowe”)
Także i ten wariant zamierzano wprowadzić do produkcji seryjnej, ale w nieco zmodyfikowanej odmianie VG-39bis, charakteryzującej się kadłubem podobnym do VG-36, docelowym, dopracowanym silnikiem typu HS-12Z i dodatkowym uzbrojeniem w postaci działka kalibru 20 mm w osi śmigła (silnik HS-12Z ponownie pozwalał na jego zabudowę). Byłby to prawdopodobnie najlepszy francuski myśliwiec skonstruowany przed wybuchem II wojny światowej. Wg niektórych publikacji seryjny VG-39bis miał nosić oznaczenie VG-40. Z kolei według innych źródeł VG-40 to oznaczenie zarezerwowane dla projektowanej wersji samolotu napędzanej brytyjskim silnikiem typu Rolls-Royce „Merlin” III o mocy 768 kW (1030 hp, 1044 KM).
(rysunek: Marek Ryś via „Lotnictwo Wojskowe”)
Ostatnim projektowanym w listopadzie 1939 roku wariantem samolotu był VG-50, wywodzący się z wersji VG-32 (zobacz wyżej). Samolot miał być napędzany amerykańskim silnikiem typu Allison w wersji V-1710-39 wyposażonym w dwustopniową sprężarkę. Wlot powietrza do chłodnicy miał być wzorowany na zastosowanym w wersji VG-36, a uzbrojenie identyczne jak w wersji VG-39. Samolot VG-50 pozostał jedynie w postaci projektu.
(rysunek: Marek Ryś via „Lotnictwo Wojskowe”)
PRODUKCJA SERYJNA
Już w okresie kryzysu monachijskiego francuskie Ministére de l’Air zamówiło w zakładach koncernu Société Nationale de Constructions Aéronautiques du Nord (SNCAN) w Sartrouville budowę 200 egzemplarzy seryjnych VG-33C1 (wg [7] nastąpiło to w dniu 17 września 1939 roku, a wg [5] w dniu 12 września 1939 roku i zamówienie opiewało na 220 sztuk). Pierwotny harmonogram dostaw przewidywał, że pierwsze 10 maszyn seryjnych będzie gotowych w styczniu 1940 roku, a ostatnie zostaną dostarczone w kwietniu. Jednak wbrew oczekiwaniom produkcja seryjna rozkręcała się niezwykle wolno. Okazało się np., że Francja praktycznie nie dysponuje wystarczającą ilością drewna jodłowego (wg [5] świerkowego) odpowiedniej jakości, potrzebnego do budowy elementów konstrukcji ! Zamówiono je pospiesznie w Wielkiej Brytanii i Kanadzie, a dodatkowo zamierzano je importować z zamorskich kolonii, a nawet z… Rumunii. To ostatnie okazało się jednak tak podłej jakości, że z podpisania kontraktu zrezygnowano. W listopadzie 1939 roku z tego m.in. powodu musiano przesunąć o jeden miesiąc termin dostawy pierwszych maszyn seryjnych. W styczniu 1940 roku termin ten został ponownie przesunięty – na marzec, a w marcu przełożono go po raz kolejny – tym razem na koniec kwietnia. W maju 1940 roku zamówienia rządowe opiewały już na 1000 egzemplarzy VG-33, a do realizacji tego ambitnego planu włączono także fabrykę SNCAN w Meaulte i zakłady René Couzineta w La Roche-sur-Yon. Te ostatnie miały docelowo produkować wersję VG-36C1, ale nie zdołano zbudować żadnego egzemplarza. W dalszej perspektywie również w SNCAN planowano przestawienie produkcji od października 1940 roku na wersję VG-36, a od początku 1941 roku na wersję VG-39bis (VG-40 ?).
Ponadto w zakładach firmy Michelin w Clermont-Ferrand zamierzano uruchomić produkcję samolotu VG-32. Początkowo przewidywano optymistycznie, że już w lipcu 1940 roku gotowych będzie pierwszych 20 egzemplarzy seryjnych VG-32C1 z 400 zamówionych. W maju 1940 roku prognozy te radykalnie skorygowano uznając, że produkcja VG-32 będzie się mogła rozpocząć nie wcześniej niż w grudniu tego roku.
Pierwszy seryjny egzemplarz VG-33C1 No.01 (wg najnowszych informacji był to piąty prototyp VG-33-05) oblatany został dopiero 21 kwietnia 1940 roku, a w maju dołączyły do niego dwa kolejne – No.1 i No.2 – wyprodukowane już od podstaw w SNCAN. Po zakończeniu prób poligonowych w Cazaux z kilku prototypów i najprawdopodobniej sześciu maszyn seryjnych (No.1, 2, 3, 4, 6 i 7) utworzono eskadrę doświadczalną EAA-301 (Entrepôt de l’Armée de l’Air) na lotnisku Orléans-Bricy, ale jej wartość bojowa była niewielka. Wkrótce zresztą dwa samoloty (No.1 i No.6) przekazano jako wzorce produkcyjne do zakładów Michelin, a dwa inne VG-33 (No.2 i No.4) weszły na uzbrojenie dywizjonu myśliwskiego GC I/2, który jako pierwsza jednostka liniowa miał wymienić posiadane Morane MS-406 na te nowoczesne myśliwce. W sumie francuskie lotnictwo wojskowe odebrało oficjalnie 10 egzemplarzy VG-33, a zapewne kilka dalszych zdążyło jeszcze wejść do służby bez oficjalnego potwierdzenia odbioru.
(zdjęcie: ECPA via „Lotnictwo Wojskowe”)
Przed kapitulacją Francji zdołano rozpocząć produkcję około 160 egzemplarzy VG-33C1, z czego jednak zaledwie około 19 zostało niemal w pełni skompletowanych (brakowało jednak wielu elementów uzbrojenia i wyposażenia, m.in. celowników czy radiostacji). Większość z tych, których nie zdołano dostarczyć Armée de l’Air, zostało zniszczonych wprost na taśmie produkcyjnej jeszcze przed wkroczeniem Niemców. Kariera bojowa VG-33 była bardzo krótka (i bardzo chaotyczna zarazem – nie są nawet znane losy większości egzemplarzy). Po wykonaniu zaledwie kilku lotów bojowych część maszyn zgromadzono w dniu 10 czerwca 1940 roku w Villacoublay, skąd – m.in. przez Orlean i Châteauroux – zamierzano je przebazować do Bordeaux. Co najmniej pięć egzemplarzy zdobyły w różnych miejscach wojska niemieckie. Jeden z nich (No.5) został później przekazany do testów do ośrodka doświadczalnego Luftwaffe w Rechlinie, gdzie latał z oznaczeniem kodowym 3+5. Natomiast w Châteauroux w południowej, nieokupowanej części Francji (tzw. Zone Non-Occupée) pozostało kolejne pięć sprawnych VG-33. Do czasu obsadzenia tego lotniska przez Niemców w listopadzie 1942 roku pozostały tam już tylko dwa egzemplarze.
SAMOLOTY ARSENAL I POLSCY PILOCI
Z samolotem VG-33 związany jest też krótki epizod z historii polskiego lotnictwa wojskowego. W dniu 15 czerwca 1940 roku polski tzw. I Klucz Kominowy „Kr” (m.in. w składzie: mjr Zdzisław Krasnodębski, ppor. Jan Zumbach, ppor. Mirosław Ferić, plut. Marian Bełc, plut. Stanisław Karubin i plut. Stefan Wojtowicz) przeleciał z Etampes do Orleanu, skąd – po uzupełnieniu braków sprzętowych – miał polecieć do Bordeaux, aby dołączyć do francuskiego dywizjonu myśliwskiego obrony terytorialnej kraju GCD I/55 (Groupe de Chasse et de Defence). W Orleanie, po otrzymaniu nowych rozkazów, klucz „Kr” podzielił się na dwie grupy, które natychmiast wystartowały do miejsc swojego przeznaczenia, lądując po drodze w Châteauroux. Jedną z grup, dowodzoną przez ppor. Jana Zumbacha, wyposażono w znajdujące się tam cztery samoloty Arsenal VG-33 (zobacz przypis 1). Obie grupy przebywały w Châteauroux tylko jeden dzień, ale właśnie wtedy ppor. Jan Zumbach wykonał swój 35-ty lot bojowy w obronie francuskiego nieba, lecąc na samolocie Arsenal VG-33C1 („Arsenal V.G.” – jak nazwał samolot w swoim raporcie). Na wysokości 4500 m patrolował rejon Châteauroux, ale nieprzyjaciela nie napotkał. Jeszcze tego samego dnia wieczorem grupa ppor. Zumbacha przybyła do Clermont-Ferrand, a następnego dnia do Bordeaux. Z Bordeaux ppor. Zumbach wykonał w dniu 17 czerwca swój ostatni, 36-ty lot operacyjny we Francji, ponownie na myśliwcu Arsenal VG-33. Również tym razem do spotkania z samolotami Luftwaffe nie doszło . [3, 4]
Niewyjaśnioną do dziś sprawą pozostaje natomiast ewentualny związek polskiego lotnictwa we Francji z innym samolotem firmy Arsenal – modelem VG-39. Rozkaz Dzienny nr 20 polskiego Dywizjonu Myśliwskiego „Warszawskiego” 1/145 z dnia 8 czerwca 1940 roku wymienia tajemniczy „samolot typu 39 nr 57”, otrzymany tego właśnie dnia i oddany do dyspozycji mjr. Lionela de Marmier, francuskiego oficera nadzorującego i doradcę dywizjonu. Brak jest jednak jakichkolwiek dalszych wzmianek o tej maszynie w późniejszych dokumentach jednostki. Czyżby chodziło o jedyny zbudowany prototyp samolotu Arsenal VG-39, być może czasowo przydzielony do GC 1/145 dla prób operacyjnych ? [4]
Dane taktyczno-techniczne samolotów rodziny VG-30 do VG-50:
Konstrukcja: jednosilnikowy jednomiejscowy dolnopłat wolnonośny z zakrytą kabiną i chowanym trójpodporowym podwoziem z płozą ogonową (VG-50 – z kółkiem ogonowym). Konstrukcja w większości drewniana, kryta sklejką i płótnem. Usterzenie klasyczne wolnonośne. Zapas paliwa (VG-33) normalny 400 litrów, maksymalny (z dwoma dodatkowymi zbiornikami odrzucanymi po 100 litrów każdy) 600 litrów.
| VG-30-01 | VG-33C1 | VG-36-01 | VG-39-01 | |
| UWAGI | prototyp | seryjny | prototyp | prototyp |
| WYMIARY | ||||
| rozpiętość [m] | 10,80 | 10,80 | 10,80 | 10,80 |
| długość [m] | 8,40 | 8,55(1) | 8,10 | 8,75(2) |
| wysokość [m] | 3,31 | 3,35(3) | 3,31 | – |
| powierzchnia nośna [m2] | 14,00 | 14,00 | 14,00 | 14,00 |
| MASY | ||||
| masa własna [kg] | – | 1800-2050(4)(5) | – | – |
| masa startowa [kg] | – | 2450-2656(4)(6) | – | – |
| masa startowa maksymalna [kg] | – | 2720-2900(4)(7) | – | – |
| OBCIĄŻENIA | ||||
| obciążenie powierzchni nośnej normalne [kg/m2] | – | 175,00-189,71 | – | – |
| obciążenie powierzchni nośnej maksymalne [kg/m2] | – | 194,29-207,14 | – | – |
| obciążenie mocy normalne [kg/kW (kg/KM)] | – | 3,88 (2,85)- 4,20 (3,09) | – | – |
| obciążenie mocy maksymalne [kg/kW (kg/KM)] | – | 4,30 (3,16)- 4,59 (3,37) | – | – |
| OSIĄGI | ||||
| prędkość maksymalna [km/h] na wysokości [m] | 485 4950 | 558 5200 | 590 7000 | 625 5500-5750 |
| prędkość maksymalna [km/h] na wysokości [m] | – | 520 8000 | – | – |
| prędkość maksymalna [km/h] na wysokości 0 m | – | 442 | – | – |
| czas wznoszenia [min] na wysokość [m] | 7,25 5000 | 3,9 3000 | – | – |
| czas wznoszenia [min] na wysokość [m] | – | 6,4(8) 5000 | – | – |
| pułap [m] | – | 11000 | – | – |
| zasięg [km] | – | 1060-1200 | 1100 | – |
| zasięg maksymalny [km] | – | 1560-1760 | – | – |
| długotrwałość lotu [h] | – | 2,85 | – | – |
| Przypisy do tabeli: (1) – wg [5] 8,64 m; (2) – wg [5] 8,81 m; (3) – wg [5] 3,31 m; (4) – wg różnych źródeł; (5) – wg [5] 1719 kg; (6) – wg [5] 2448 kg; (7) – wg [5] 2720 kg; (8) – wg [5] 6 minut 5 sekund na wysokość 5500 m; | ||||
Napęd: VG-30 – jeden 12-cylindrowy silnik rzędowy w układzie V, chłodzony cieczą, typu Hispano-Suiza HS-12Xcrs o mocy 507 kW (690 KM), napędzający 3-łopatowe metalowe śmigło przestawialne
VG-31, VG-33 – jeden 12-cylindrowy silnik rzędowy w układzie V, chłodzony cieczą, typu Hispano-Suiza HS-12Y-31 o mocy 632 kW (860 KM), napędzający 3-łopatowe metalowe śmigło przestawialne typu Chauviere 375 o średnicy 2,95 m
VG-32 – jeden 12-cylindrowy silnik rzędowy w układzie V, chłodzony cieczą, typu Allison V-1710-C15 (inaczej V-1710-33) o maksymalnej mocy startowej 845 kW (1135 hp, 1150 KM) i mocy nominalnej 764 kW (1025 hp, 1040 KM), napędzający 3-łopatowe metalowe śmigło przestawialne typu Curtiss
VG-34 – jeden 12-cylindrowy silnik rzędowy w układzie V, chłodzony cieczą, typu Hispano-Suiza HS-12Y-45, ze sprężarką typu Szydłowski-Planiol, o maksymalnej mocy startowej 688 kW (935 KM) i mocy nominalnej 648 kW (880 KM), napędzający 3-łopatowe metalowe śmigło przestawialne
VG-35, VG-36 – jeden 12-cylindrowy silnik rzędowy w układzie V, chłodzony cieczą, typu Hispano-Suiza HS-12Y-51 o maksymalnej mocy startowej 808 kW (1100 KM) i mocy nominalnej 735 kW (1000 KM), napędzający 3-łopatowe metalowe śmigło przestawialne
VG-37 (planowany) – jeden 12-cylindrowy silnik rzędowy w układzie V, chłodzony cieczą, typu Hispano-Suiza HS-12Y-51, ze sprężarką firmy Szydłowski, o mocy startowej 808 kW (1100 KM), mocy nominalnej 735 kW (1000 KM) i mocy maksymalnej (krótkotrwałej) 883 kW (1200 KM), napędzający 3-łopatowe metalowe śmigło przestawialne
VG-38 (planowany) – jeden 12-cylindrowy silnik rzędowy w układzie V, chłodzony cieczą, typu Hispano-Suiza HS-12Y-77, z dwiema turbosprężarkami firmy Brown-Boveri, o mocy 735 kW (1000 KM), napędzający 3-łopatowe metalowe śmigło przestawialne
VG-39 – jeden 12-cylindrowy silnik rzędowy w układzie V, chłodzony cieczą, typu Hispano-Suiza HS-12Y-89ter (potem HS-12Z) o mocy 882 kW (1200 KM), napędzający 3-łopatowe metalowe śmigło przestawialne
VG-39bis (planowany) – jeden 12-cylindrowy silnik rzędowy w układzie V, chłodzony cieczą, typu Hispano-Suiza HS-12Z o mocy 1177 kW (1600 KM), napędzający 3-łopatowe metalowe śmigło przestawialne
VG-40 (planowany) – jeden 12-cylindrowy silnik rzędowy w układzie V, chłodzony cieczą, typu Rolls-Royce „Merlin” III o mocy 768 kW (1030 hp, 1044 KM), napędzający 3-łopatowe metalowe śmigło przestawialne
VG-50 (planowany) – jeden 12-cylindrowy silnik rzędowy w układzie V, chłodzony cieczą, typu Allison V-1710-39, z dwustopniową sprężarką, o mocy startowej 845 kW (1150 KM) i mocy maksymalnej 895 kW (1200 hp, 1217 KM) na wysokości 6300 m, napędzający 3-łopatowe metalowe śmigło przestawialne
Uzbrojenie: VG-30 (planowane), VG-33, VG-36 – jedno stałe działko kalibru 20 mm typu Hispano-Suiza HS-404 w przodzie kadłuba (strzelające przez oś śmigła, z zapasem 60 nabojów) oraz cztery stałe karabiny maszynowe kalibru 7,5 mm typu MAC M-39 wz.34 w skrzydłach (z zapasem po 500 nabojów na lufę)
VG-31 (planowane) – jedno stałe działko kalibru 20 mm typu Hispano-Suiza HS-404 w przodzie kadłuba (strzelające przez oś śmigła) oraz dwa stałe karabiny maszynowe kalibru 7,5 mm typu MAC M-39 wz.34 w skrzydłach
VG-32 – dwa stałe działka kalibru 20 mm typu Hispano-Suiza HS-404 oraz dwa stałe karabiny maszynowe kalibru 7,5 mm typu MAC M-39 wz.34 (wszystkie w skrzydłach)
VG-39, VG-50 (planowane) – sześć stałych karabinów maszynowych kalibru 7,5 mm typu MAC M-39 wz.34 w skrzydłach
VG-39bis (planowane) – jedno stałe działko kalibru 20 mm typu Hispano-Suiza HS-404 w przodzie kadłuba (strzelające przez oś śmigła) oraz sześć stałych karabinów maszynowych kalibru 7,5 mm typu MAC M-39 wz.34 w skrzydłach
Załoga: 1 osoba
Wytwórnia: Arsenal de l’Aéronautique, Villacoublay, Francja (prototypy) oraz Société Nationale de Constructions Aéronautiques du Nord (SNCAN), Sartrouville i Meaulte, Francja i Société des Avions René Couzinet, La Roche-sur-Yon, Francja (samoloty seryjne)
Produkcja: 1 prototyp VG-30 + 1 prototyp VG-31 (wykorzystany później do budowy VG-33-03) + 1 prototyp VG-32 + 5 prototypów VG-33 (z tego pierwszy VG-33-02 wykorzystano do budowy VG-33-03 i VG-34, VG-33-04 przemianowano na VG-35-01, a VG-33-05 na pierwszy egzemplarz seryjny VG-33C1 No.1) + 1 prototyp VG-34 (przebudowany z pierwszego VG-33-02) + 1 prototyp VG-35 (przemianowany z VG-33-04) + 1 prototyp VG-36 + 1 prototyp VG-39 + około 19 egzemplarzy seryjnych VG-33C1 (z ok. 160, których budowę rozpoczęto)
| Wersja | Numer egzemplarza | Ilość | Data oblotu | Uwagi |
| VG-30 | VG-30-01 | 1 | 01/10/38 | pierwszy prototyp serii |
| VG-31 | VG-31-01 | 1 | – | skrzydła wykorzystano do prób statycznych, a kadłub zastosowano później w prototypie VG-33-03 |
| VG-32 | VG-32-01 | 1 | – | wersja z silnikiem Allison; pierwotnie oznaczenie VG-32 zarezerwowano dla płatowca przeznaczonego do prób statycznych |
| VG-32C1 | – | – | planowana wersja seryjna | |
| VG-33 | VG-33-01 | 1 | 25/04/39 | pierwszy prototyp wersji VG-33; przekazany do SNCAN |
| VG-33-02 | 1 | – | wersja wysokościowa; skrzydła wykorzystano w prototypie VG-33-03, a kadłub w prototypie VG-34-01 | |
| VG-33-02 | 1 | 25/02/40 | drugi prototyp o tym numerze (nie wszystkie źródła potwierdzają jego istnienie) | |
| VG-33-03 | (1) | – | zbudowany z wykorzystaniem kadłuba VG-31-01 i skrzydeł VG-33-02; przekazany do SNCAN | |
| VG-33-04 | – | – | ukończony jako VG-35-01 | |
| VG-33-05 | 1 | 21/04/40 | wg starszych informacji był to prototyp dla wersji VG-32, wg nowszych samolot ukończono jako pierwszy egzemplarz seryjny VG-33C1 No.01 | |
| VG-33C1 od No.1 | ok. 19 | – | samoloty seryjne; w sumie rozpoczeto budowę ok. 160 egzemplarzy | |
| VG-34 | VG-34-01 | 1 | 20/01/40 | wersja wysokościowa; do jego budowy wykorzystano kadłub pierwszego VG-33-02 |
| VG-35 | VG-35-01 | 1 | 25/02/40 | przebudowany z prototypu VG-33-04 |
| VG-36 | VG-36-01 | 1 | 14/05/40 | przekazany do Société des Avions René Couzinet |
| VG-36C1 | – | – | planowana wersja seryjna | |
| VG-37 | – | – | – | wersja wysokościowa; tylko projekt |
| VG-38 | – | – | – | wersja wysokościowa; tylko projekt |
| VG-39 | VG-39-01 | 1 | 03/05/40 | – |
| VG-39bis | – | – | projekt wersji seryjnej; wg niektórych źródeł miał nosić oznaczenie VG-40 | |
| VG-40 | – | – | – | wersja z silnikiem Rolls-Royce; tylko projekt; wg niektórych źródeł było to oznaczenie seryjnych egzemplarzy wersji VG-39bis |
| VG-50 | – | – | – | wersja z silnikiem Allison; tylko projekt |
Użytkownicy: Francja, Niemcy
Przypisy:
(1) niestety nie jest jasne jakie to były dokładnie samoloty. Wg [4] były to maszyny o numerach fabrycznych 1, 3, 5 i 6. Wg [5] maszyny No.1 i 6 trafiły do zakładów Michelin w Clermont-Ferrand, a egzemplarz No.3 prawdopodobnie pozostał w Villacoublay (No.5 wpadł potem w ręce Niemców w Clermont-Ferrand). Natomiast do GC I/55 trafił egzemplarz No.01 (czyli prototyp VG-33-05) i No.7, ale ten drugi już po kapitulacji Francji. Z kolei wg [6] i częściowo [5] ppor. Zumbach odbył tylko jeden lot na VG-33 w dniu 15 czerwca 1940 roku na maszynie (prawdopodobnie) No.7.
Wykaz literatury:
1. Letectvi + Kosmonautika nr 7/91
2. W. Green, G. Swanborough „The Complete Book of Fighters”, Smithmark, New York, 1994
3. G. Śliżewski „Stracone złudzenia. Polskie lotnictwo myśliwskie nad Francją w 1940 roku”, FH Panda, Koszalin, 2000
4. J. B. Cynk „Polskie Siły Powietrzne w wojnie”, tom I „1939-1943”, AJ-Press, Gdańsk, 2001
5. Lotnictwo Wojskowe nr 2/03
6. B. Belcarz „Polskie lotnictwo we Francji 1940”, Stratus, Sandomierz, 2002
7. A. Pelletier „French Fighters of World War II in action” (Aircraft Number 180), Squadron/Signal, Carrollton, 2002
