Avions Fairey „Féroce” (Fairey „Fantôme”)
Takst Leszek Wieliczko.
BELGIA (WIELKA BRYTANIA)
Jednosilnikowy samolot myśliwski.
W pierwszej połowie lat 30-tych rząd Belgii ogłosił wymagania taktyczno-techniczne na nowy samolot myśliwski dla Aéronautique Militaire, który miał w przyszłości uzupełnić lub zastąpić licencyjne brytyjskie myśliwce Fairey „Firefly” Mk II. Od nowego samolotu oczekiwano prędkości maksymalnej co najmniej 400 km/h na wysokości 5000 m, wznoszenia na wysokość 5000 m w czasie najwyżej 6 minut, prędkości lądowania nie większej niż 120 km/h oraz długotrwałości lotu co najmniej 2 godzin (w tym 80% czasu na maksymalnej mocy silnika na pułapie 4000 m). Uzbrojenie samolotu miały tworzyć cztery karabiny maszynowe lub dwa karabiny i jedno działko kalibru 20 mm. W tym czasie były to bardzo wysokie wymagania i w celu pozyskania nowego myśliwca zamierzano ogłosić międzynarodowy konkurs.
Najszybciej na belgijskie zapotrzebowanie zareagowała brytyjska firma Fairey, która od początku lat 30-tych dostarczała lotnictwu Belgii samoloty myśliwskie „Firefly” i lekkie rozpoznawczo-bombowe „Fox”. Oba typy były także produkowane w Belgii na licencji w utworzonej w 1931 roku w Gosselies belgijskiej filii zakładów Fairey – Société Anonyme Belge Avions Fairey. W 1934 roku szef zespołu konstrukcyjnego firmy Fairey inż. Marcel Lobelle zaprojektował zgrabny dwupłatowy samolot myśliwski, nazwany „Fantôme”.
Samolot miał konstrukcję całkowicie metalową krytą w większej części płótnem. Jedynie przednia część kadłuba aż do kabiny pilota kryta była blachą duralową. Górne skrzydło wyposażone było w lotki i miało wyraźnie większą rozpiętość, cięciwę i powierzchnię niż dolne (z tego powodu układ ten nazywany jest czasami „półtorapłatem”). Kabina pilota była odkryta, osłonięta jedynie wiatrochronem. Samolot miał stałe podwozie z płozą ogonową. Koła główne i golenie osłonięte były starannie wyprofilowanymi owiewkami. Pod kadłubem pomiędzy goleniami kół umieszczono wlot do chłodnicy cieczy chłodzącej silnik. Do napędu maszyny zastosowano francuski 12-cylindrowy silnik rzędowy typu Hispano-Suiza 12Ycrs. Umożliwiał on bowiem instalację pomiędzy blokami cylindrów działka typu Oerlikon kalibru 20 mm, z lufą przechodzącą przez oś śmigła, co było jednym z wymagań postawionych przez Belgów. Działko uzupełnione było dwoma karabinami maszynowymi typu Browning kalibru 7,7 mm, umieszczonymi po jednym w każdej połówce dolnego płata. Zamiast działka przewidywano możliwość zabudowy w przedniej części kadłuba nad silnikiem dwóch kolejnych karabinów maszynowych kalibru 7,7 mm. Pod dolnym skrzydłem przewidziano również możliwość montowania zaczepów dla czterech lekkich bomb o masie po 10 kg. Samolot wyposażony był w radiostację i mógł operować zarówno w dzień, jak i w nocy.
Pierwszy prototyp „Fantôme’a”, noszący numer fabryczny F.2118 i tymczasową rejestrację F-6, zbudowany został w brytyjskich zakładach Fairey w Hayes i oblatany z lotniska Great West Aerodrome w dniu 6 czerwca 1935 roku przez oblatywacza firmy Fairey C. S. Stanilanda. Próby w locie potwierdziły wysokie osiągi maszyny i po prezentacji samolotu na pokazach w Wielkiej Brytanii samolot – oznaczony na tą okazję cywilną rejestracją G-ADIF – przeleciał na lotnisko Evére w Belgii. Tam miał być zaprezentowany przedstawicielom Aéronautique Militaire, ale podczas podchodzenia do lądowania po jednym z lotów pokazowych w dniu 17 lipca 1935 roku z nieznanych przyczyn uległ groźnemu wypadkowi i całkowitemu zniszczeniu. Pilot doświadczalny firmy Fairey S. H. G. Trower zginął na miejscu. W tym czasie samolot otrzymał belgijską nazwę „Féroce”.
Mimo tego wypadku fabryka w Hayes wyprodukowała części do montażu trzech kolejnych egzemplarzy, które w 1936 roku wysłano do zakładów Avions Fairey w Gosselies. Wszystkie trzy samoloty zostały tam zmontowane, ale lotnictwo belgijskie straciło zainteresowanie myśliwcem „Fantôme”/„Féroce”. Jednak zainteresowanie zakupem dwóch egzemplarzy jeszcze w grudniu 1935 roku wyraził Zwązek Sowiecki, pozostając pod wrażeniem zaprezentowanych przez samolot osiągów. Oba przeznaczone do sprzedaży samoloty, noszące numery fabryczne F.2264 i F.2265, zostały oblatane w Gosselies przez C. S. Stanilanda w listopadzie 1936 roku, a następnie – poprzez Antwerpię – zostały w lutym 1937 roku wysłane drogą morską do Związku Sowieckiego. Po próbach w ośrodku doświadczalnym NII WWS w Moskwie jeden lub oba samoloty zostały później podobno odsprzedane (podarowane ?) komunistycznym władzom Hiszpanii, gdzie jakoby latały w barwach lotnictwa republikańskiego. Brak jest jednak jakiegokolwiek potwierdzenia tego faktu, mimo że podobno stwierdzono zestrzelenie jednego z nich. Być może jednak chodziło w tym przypadku o samolot Hawker „Spanish Fury”, który swoją sylwetką przypominał nieco „Fantôme”/„Féroce”.
Ostatni zmontowany w fabryce Avions Fairey egzemplarz „Fantôme”/„Féroce” (numer fabryczny F.3451) został w dniu 11 maja 1937 roku zakupiony przez brytyjskie Air Ministry (ministerstwo lotnictwa) dla przeprowadzenia prób. Samolot został oblatany w Gosselies w dniu 4 listopada 1937 roku przez F. H. Dixona, a 10 listopada przeleciał z Evére do Heston, a potem na lotnisko Great West Aerodrome. W dniach 23 grudnia 1937 roku i 5 stycznia 1938 roku samolot przelatywał do ośrodka doświadczalnego Royal Aircraft Establishment (RAE) w Farnborough, a 17 stycznia przekazano go do Aeroplane & Armament Experimental Establishment (A&AEE) w Martlesham Heath dla przeprowadzenia prób, które trwały aż do czerwca 1939 roku. W Wielkiej Brytanii samolot otrzymał znaki rozpoznawcze brytyjskiego lotnictwa Royal Air Force i wojskowy numer ewidencyjny L7045. Brytyjski „Fantôme” uzbrojony był w cztery karabiny maszynowe i ich pneumatyczny system zasilania wzbudził szczególne zainteresowanie Brytyjczyków. O ile wiadomo, nie stosowano na tym egzemplarzu działka, która to broń nie budziła wówczas entuzjazmu oficjeli z RAF.
„Fantôme”/„Féroce” był jednym z ostatnich zbudowanych samolotów myśliwskich w układzie dwupłata i zarazem jednym z najzgrabniejszych i najbardziej eleganckich samolotów tego rodzaju. Charakteryzował się przy tym bardzo dobrymi osiągami jak na czas swego powstania, choć oczywiście pod koniec lat 30-tych nie mógł już dorównać swoim nowocześniejszym jednopłatowym konkurentom.
Dane taktyczno-techniczne:
Konstrukcja: jednosilnikowy jednomiejscowy dwupłat zastrzałowy z odkrytą kabiną pilota i stałym trójpodporowym dwukołowym podwoziem z płozą ogonową. Koła główne osłonięte owiewkami. Konstrukcja metalowa z pokryciem częściowo płóciennym. Usterzenie klasyczne, stateczniki poziome wsparte zastrzałami.
Wymiary
rozpiętość 10,52 m
długość 8,41 m
wysokość 3,45 m
powierzchnia nośna 27,22 m2 (wg [2] 25,36 m2)
Masy
masa własna 1134 kg
masa startowa 1869 kg
Obciążenia
obciążenie powierzchni nośnej 68,66 kg/m2
obciążenie mocy 2,71 kg/kW (1,99 kg/KM)
Osiągi
prędkość maksymalna 434 km/h na wysokości 4000 m
prędkość maksymalna 360 km/h na wysokości 0 m
prędkość przelotowa 349 km/h
prędkość lądowania 97 km/h
czas wznoszenia na wysokość 4000 m – 5 minut 40 sekund
pułap 10997 m
długotrwałość lotu (przy prędkości przelotowej) 2 godziny
Napęd: jeden 12-cylindrowy silnik rzędowy w układzie V, chłodzony cieczą, typu Hispano-Suiza 12Ycrs o mocy 690 kW (925 hp, 938 KM), napędzający 2-łopatowe śmigło
Uzbrojenie: jedno stałe działko kalibru 20 mm typu Oerlikon pomiędzy blokami cylindrów silnika (strzelające przez oś śmigła) lub dwa stałe karabiny maszynowe kalibru 7,7 mm typu Browning w przedniej części kadłuba nad silnikiem, dwa stałe karabiny maszynowe kalibru 7,7 mm typu Browning w dolnym skrzydle oraz 4 lekkie bomby o masie po 10 kg na zewnętrznych zaczepach pod dolnym skrzydłem
Załoga: 1 osoba
Wytwórnia: The Fairey Aviation Company Limited, Hayes, Middlesex, Wielka Brytania (projekt + 1 prototyp + części) oraz Société Anonyme Belge Avions Fairey, Gosselies, Belgia (montaż 3 prototypów)
Produkcja: 4 prototypy
Użytkownicy: ZSRS, Hiszpania (?), Wielka Brytania (RAF)
