Gonzáles Gil-Pazó GP-1
Autor Leszek Wieliczko
Konstruktorami tego mało znanego samolotu było dwóch hiszpańskich inżynierów – Arturo González Gil y Santibanez i José Pazó Montes (Montero wg niektórych źródeł). Arturo González Gil był oficerem Cuerpo de Inginieros hiszpańskiej armii, pilotem, studiował budowę samolotów w Paryżu, a potem pracował we francuskiej wytwórni lotniczej Caudron. W 1925 roku powrócił do Hiszpanii, gdzie m.in. wykładał w szkole mechaników lotniczych (Escuela de Mecánicos de Aviación) w Cuatro Vientos koło Madrytu. Po odejściu z armii w 1933 roku został dyrektorem technicznym w fabryce samolotów Jorge Loringa. Z kolei José Pazó – także oficer Cuerpo de Inginieros i pilot – był później szefem lotniczej służby rozpoznawczej armii hiszpańskiej, a w latach 1931-1932 brał udział w konstruowaniu samolotu Guinea-Severt 2DDM. Obaj pod koniec lat 20-tych spotkali się w Cuatro Vientos, gdzie nawiązali trwającą kilka lat współpracę przy projektowaniu samolotów.
Pierwszą wspólną konstrukcją duetu González Gil-Pazó był lekki dwumiejscowy dolnopłat z odkrytymi kabinami i stałym podwoziem, opracowany na przełomie lat 20-tych i 30-tych (wg niektórych źródeł prace rozpoczęto w 1929 roku, a zakończono pod koniec 1931 roku) i oznaczony Gil-Pazó No.1. Samolot miał mieszaną metalowo-drewnianą konstrukcję i swoją sylwetką przypominał brytyjski Miles M.2 “Hawk”. Maszyna, napędzana silnikiem typu ADC “Cirrus”, oblatana została w czerwcu 1932 roku z cywilną rejestracją EC-VVC. Do lipca 1936 roku samolot znajdował się w Cuatro Vientos. Nie są znane żadne jego dane techniczne (za wyjątkiem masy startowej wynoszącej 778 kg) ani dalsze losy, zwłaszcza po wybuchu wojny domowej w Hiszpanii.
Kolejnym samolotem skonstruowanym przez zespół Gil-Pazó był również lekki dwumiejscowy dolnopłat szkolny, opracowany na zamówienie Dirección General de Aeronáutica z 1934 roku. Samolot, oznaczony GP-1, miał konstrukcję zbliżoną do poprzedniego modelu No.1 (w pewnym sensie No.1 można potraktować jako “przedprototyp” GP-1) i przypominał brytyjski Miles M.2H “Hawk Major”. W stosunku do No.1 przekonstruowano nieco tylną część kadłuba (za drugą kabiną), której górna krawędź opadała teraz łagodnym łukiem aż do nasady statecznika pionowego. Konstrukcję kałuba wykonano jako kratownicę z rur stalowych (molibdenowo-chromowych), krytą w przedniej części blachą duralową, a w tylnej płótnem. Skrzydła otrzymały lekko eliptyczny obrys i wyposażone zostały w klapy do lądowania. Ich konstrukcja pozostała drewniana ze sklejkowym pokryciem. Golenie i koła główne podwozia osłonięte zostały szerokimi owiewkami. Ciekawostką był brak amortyzatorów podwozia – ich rolę pełniło w pewnym stopniu samo ogumienie kół. Kabiny załogi pozostały odkryte, osłonięte jedynie od przodu wiatrochronami. W obu kabinach znajdował się komplet sterownic i przyrządów pilotażowych.
Prototyp GP-1, oznaczony cywilną rejestracją EC-VVV (numer fabryczny 1), napędzany był silnikiem typu ADC “Cirrus”, podobnie jak No.1. Jego oblot odbył się w czerwcu 1934 roku. Wkrótce samolot wyposażono w mocniejszy silnik typu Walter “Junior” (zobacz przypis 1) i w takiej postaci wziął on udział w latach 1935-1936 w próbach porównawczych z konkurencyjnymi samolotami Adaro 1.E.7 “Chirta”, Loring X i Hispano-Suiza E.34. GP-1 wyszedł z tych prób zwycięsko i w 1936 roku dowództwo hiszpańskiego lotnictwa wojskowego Aviación Militar zamówiło budowę 100 egzemplarzy seryjnych, które miały służyć do podstawowego szkolenia w pilotażu, głównie w Escuela Elemental de Aviación.
Seryjne GP-1 miały być produkowane w fabryce Aeronautica Industrial S.A. (AISA – taką nazwę otrzymały po zmianie dawne zakłady Loring) w Carabanchel Alto koło Madrytu, a cenę jednego egzemplarza ustalono na 19000 pesetów. Z kolei czechosłowackie silniki typu Walter “Junior” (wg innych źródeł typu Walter “Minor” – zobacz przypis 2) miały być produkowane na licencji w zakładach Elizalde. Jednak przed wybuchem wojny domowej w Hiszpanii w lipcu 1936 roku nie zdołano skompletować żadnego egzemplarza seryjnego GP-1. Natomiast w październiku 1936 roku, gdy wojska rebeliantów (nacjonalistów) podeszły pod Madryt, zakłady firmy AISA ewakuowano do Alicante. Wojna domowa rozdzieliła także duet konstruktorów. Arturo González Gil był zdeklarowanym komunistą i wkrótce poległ na froncie w górach Sierra Guadarrama, dowodząc małym oddziałem wojsk republikańskich. Z kolei José Pazó był sympatykiem nacjonalistów generała Franco i we wrześniu 1936 roku – korzystając z okazji – przeleciał na samolocie GP-4 (zobacz przypis 3) z Cuatro Vientos na teren opanowany przez wojska rebeliantów. Jego samolot, oznaczony cywilną rejestracją EC-AFM, przeleciał później do Tablada koło Sewilli, gdzie wcielony został do lotnictwa nacjonalistycznego Aviación Nacional Espanola i otrzymał oznaczenie taktyczne (ewidencyjne) 30-20.
Tymczasem w 1937 roku w Alicante, pozostającym pod kontrolą rządu republikańskiego, z zakładów AISA i Hispano-Suiza sformowano fabrykę SAF-15 (Servicio de Aviación y Fabricación), w której m.in. podjęto produkcję samolotów GP-1. W sumie podczas wojny domowej wyprodukowano tu około 40 egzemplarzy GP-1 (zobacz przypis 4), z czego około 13 sztuk weszło na wyposażenie lotnictwa republikańskiego Fuerzas Aéreas de la República Espanola (FARE). W FARE samoloty te nosiły oznaczenia taktyczne (ewidencyjne) EG- (od Escuela Gil-Pazó, gdzie Escuela = szkolny), np. EG-014 czy EG-040. Być może kilka samolotów (w tym na pewno egzemplarz nr EG-040) otrzymało prowizoryczną osłonę kabin, co w pewnym stopniu upodobniło te maszyny do kolejnego modelu GP-2.
Z kolei podczas wojny domowej i po jej zakończeniu lotnictwo nacjonalistyczne Aviación Nacional Espanola (od listopada 1939 roku Ejército del Aire) użytkowało około 30 egzemplarzy GP-1. Nosiły one numery ewidencyjne serii 30, np. 30-40, 30-96, 30-115. W przypadku obu sił powietrznych GP-1 wykorzystywano nie tylko do szkolenia, ale przede wszystkim do zadań łącznikowych. We wprowadzonym pod koniec II wojny światowej systemie oznaczeń hiszpańskich samolotów wojskowych maszyny GP-1 otrzymały oznaczenie L.3, gdzie litera L oznaczała Enlace (łącznikowy). Niektóre egzemplarze służyły w Ejército del Aire aż do 1956 roku, a kilka sztuk latało jeszcze w barwach cywilnych nawet do początku lat 60-tych. Część maszyn już w latach 40-tych otrzymała cywilne rejestracje zamiast wojskowych oznaczeń. Były to: 30-96 (potem EC-BAO), 30-98 (EC-AAO), 30-113 (EC-AFY), 30-114 (EC-AFZ), 30-115 (EC-BAR, potem EC-AGA), 30-120 (EC-ADF), 30-125 (EC-AAP, potem EC-ADD), 30-126 (EC-AFP), 30-129 (L.3-129, EC-BAT), 30-149 (EC-AAQ), 30-153 (EC-CAH, potem EC-ACY) i 30-155 (EC-CAM, potem EC-AGF).
Dane taktyczno-techniczne z silnikiem typu Walter “Junior” (w nawiasach różnice z silnikiem typu Walter “Minor”):
Konstrukcja: jednosilnikowy dwumiejscowy dolnopłat wolnonośny z odkrytymi kabinami załogi i stałym trójpodporowym dwukołowym podwoziem z płozą ogonową. Koła główne osłonięte szerokimi owiewkami. Konstrukcja mieszana metalowo-drewniana z pokryciem głównie sklejkowym i płóciennym. Usterzenie klasyczne, stateczniki poziome wsparte zastrzałami.
Wymiary
rozpiętość 11,60 m
długość 8,50 m
powierzchnia nośna 18,00 m2
Masy
masa własna 525 kg (550 kg)
masa paliwa i oleju 105 kg
masa użyteczna 250 kg
masa startowa 880 kg (1150 lub 1250 kg)
Obciążenia
obciążenie powierzchni nośnej 48,89 kg/m2 (63,89 lub 69,44 kg/m2)
obciążenie mocy nominalnej 11,43 kg/kW [8,38 kg/KM] (18,55 lub 20,16 kg/kW [13,53 lub 14,71 kg/KM])
obciążenie mocy startowej 10,00 kg/kW [7,33 kg/KM] (16,43 lub 17,86 kg/kW [12,11 lub 13,16 kg/KM])
Osiągi
prędkość maksymalna 212 km/h (195 km/h)
prędkość przelotowa 177 km/h (175 km/h)
prędkość minimalna 69 km/h (68 km/h)
czas wznoszenia na wysokość 1000 m – 4 minuty 45 sekund
pułap 7500 m
zasięg (przy prędkości przelotowej) 1000 km
rozbieg 85 m
dobieg 96 m
Napęd: jeden 4-cylindrowy silnik rzędowy w układzie odwróconym, chłodzony powietrzem, typu Elizalde (Walter) “Junior” o maksymalnej mocy startowej 88 kW (120 KM) przy 2200 obr./min. i mocy nominalnej 77 kW (105 KM) przy 2000 obr./min. (wg innych źródeł jeden 4-cylindrowy silnik rzędowy w układzie odwróconym, chłodzony powietrzem, typu Elizalde (Walter) “Minor” 4 o maksymalnej mocy startowej 70 kW (95 KM) przy 2550 obr./min. i mocy nominalnej 62 kW (85 KM) przy 2260 obr./min.), napędzający stałe drewniane 2-łopatowe śmigło typu Schwarz
Uzbrojenie: brak
Załoga: 2 osoby
Wytwórnia: Talleres de la Aviación Militar, Cuatro Vientos, Madryt (prototyp), potem Aeronautica Industrial S.A. (AISA), Carabanchel Alto, Madryt i SAF-15, Alicante, Hiszpania (samoloty seryjne)
Produkcja: 1 prototyp + około 40 egzemplarzy seryjnych
Użytkownicy: Hiszpania (FARE, ANE, EdA)
Przypisy:
(1) wg [1] silnik typu Walter “Junior” miał moc aż 195 hp, ale jest to oczywista pomyłka. Taką moc osiągał np. silnik Walter “Major” 6, ale była to jednostka 6-cylindrowa. Tymczasem wszystkie źródła są zgodne, że do napędu GP-1 służył silnik 4-cylindrowy, produkowany w fabryce Elizalde na licencji czechosłowackiej firmy Walter.
(2) wg części publikacji do napędu samolotu GP-1 służył silnik typu Walter “Junior”, a wg innych typu Walter “Minor” – oba 4-cylindrowe rzędowe, ale różniące się mocą. Jest zresztą prawdopodobne, że do napędu poszczególnych egzemplarzy GP-1 stosowano oba te typy silników, co mogłoby przy okazji tłumaczyć spotykane w publikacjach różnice w osiągach.
(3) jeszcze przed wybuchem wojny domowej konstruktorzy González Gil i Pazó skonstruowali klka dalszych samolotów, będących rozwinięciem modelu GP-1: dwumiejscowy z zakrytymi kabinami GP-2 (2 egz., rejestracja EC-EEB i EC-FFB), jego jednomiejscową odmianę GP-2 Especial (1 egz., rejestracja EC-BEE), a także czteromiejscowy GP-4 (1 egz., rej. EC-AFM). Ponadto już sam Pazó skonstruował w latach 1938/39 kolejny samolot, oznaczony P-IV (1 egz., nr ewid. 30-177).
(4) w niektórych publikacjach pojawia się dokładna liczba 46 egzemplarzy, ale nie wiadomo, czy nie uwzględnia ona także samolotów No.1 (1 egz.), prototypu GP-1 (1 egz.), samolotów GP-2 (2 egz.), GP-4 (1 egz.) lub nawet P-IV (1 egz.).
Wykaz literatury:
1. G. Howson “Aircraft of the Spanish Civil War 1936-1939”, Putnam, London, 1990
2. Aviones de la Guerra Civil Espanola (Spanish Civil War Aviation)
3. Caballeros del Aire de la Guerra Civil Espanola (1936-1939)
5. różne czasopisma lotnicze
6. Jane’s All the Worlds Aircraft, 1935
