Hispano-Suiza E.30. HISZPANIA
Autor Leszek Wieliczko
Jednosilnikowy samolot szkolno-treningowy.
Hiszpańska wytwórnia lotnicza Hispano-Suiza założona została w 1916 roku w Guadalajara jako oddział wielkiego koncernu motoryzacyjnego Sociedad la Hispano-Suiza Fabrica de Automoviles S.A. W 1931 roku wytwórnia zmieniła nazwę na Hispano-Suiza, Sección de Aviación. Najbardziej znanym samolotem produkowanym tam przed wybuchem wojny domowej w Hiszpanii był myśliwiec Hispano-Nieuport 52, czyli budowany na francuskiej licencji Nieuport-Delage NiD-52.
Nowy samolot szkolno-treningowy dla hiszpańskiego lotnictwa wojskowego, przeznaczony do szkolenia pilotów, bombardierów, obserwatorów i strzelców pokładowych, skonstruowany został w wytwórni Hispano-Suiza pod koniec lat 20-tych przez zamieszkałego w Hiszpanii francuskiego inżyniera André Bédoiseaux. Był to jednosilnikowy dwumiejscowy górnopłat zastrzałowy typu „parasol”, z odkrytymi kabinami załogi i stałym trójkołowym podwoziem z kółkiem ogonowym. Skrzydła miały konstrukcję dwudźwigarową, drewnianą, krytą płótnem. Kadłub miał konstrukcję mieszaną – w przedniej części duralową z duralowym pokryciem, w tylnej części spawaną z rur stalowych, krytą płótnem. Usterzenie miało konstrukcję drewnianą, krytą sklejką (wg [1] metalową, krytą płótnem). W każdej kabinie znajdował się komplet sterownic i przyrządów pilotażowo-nawigacyjnych.
Samolot przeznaczony był do wykonywania różnych zadań szkoleniowych, dlatego przystosowano go do zamontowania – w zależności od potrzeb – radiostacji nadawczo-odbiorczej, celownika bombowego lub wyposażenia fotograficznego. Maszyna nie posiadała zamontowanego na stałe uzbrojenia, ale w razie potrzeby można było zainstalować jeden stały karabin maszynowy kalibru 7,7 mm typu Vickers w przodzie kadłuba, jeden ruchomy karabin maszynowy kalibru 7,7 mm typu Lewis na obrotnicy w drugiej kabinie oraz dodatkowo zaczepy pod kadłubem na cztery lekkie bomby o masie po 12 kg. Oprócz szkolenia i treningu maszyna mogła być też wykorzystywana do zadań łącznikowych.
Pierwszy prototyp oblatany został w 1930 roku i z tej okazji oznaczono go E.30 (Entrenamiento lub Escuela, 1930). Maszyna napędzana była 8-cylindrowym silnikiem rzędowym w układzie V typu Hispano-Suiza 8Ab o mocy 180 KM. Przy masie startowej 1150 kg samolot osiągał prędkość maksymalną zaledwie 180 km/h. W czasie jednego z lotów z Guadalajara do Cuatro Vientos w samolocie nagle zapalił się silnik i maszyna uległa zniszczeniu. Pilot Alejandro Gómes Spencer i lecący jako pasażer Gonzalo Taboada Sangro uratowali się wyskakując na spadochronach.
Oblatany w 1931 roku drugi prototyp E.30, oznaczony cywilną rejestracją EC-ASS, wyposażono w nowy 9-cylindrowy silnik gwiazdowy typu Hispano-Wright 9Qa o mocy 220 KM, będący licencyjną wersją amerykańskiego silnika typu Wright R-975 „Whirlwind”. Samolot w takiej konfiguracji uznano za zdolny do służby operacyjnej i w latach 1932-1934 zbudowano 25 (wg [3] 28) egzemplarzy seryjnych, z czego 18 dostarczono do lotnictwa armijnego Aviación Militar, a 7 do lotnictwa morskiego Aeronáutica Naval. Wg [3] zbudowano także trzeci prototyp E.30, na którym przetestowano klapy i sloty typu Handley Page. Samoloty seryjne różniły się od pierwszego prototypu kółkiem ogonowym zamiast płozy i większymi, niskociśnieniowymi oponami kół głównych, a od drugiego prototypu mocniejszym silnikiem w wersji Hispano-Wright 9Qd oraz statecznikiem pionowym o trójkątnym obrysie. Ponadto maszyny armijne wyposażono w sloty typu Handley Page, pierścień Townenda na silniku i metalowe śmigła. Maszyny lotnictwa morskiego miały natomiast nieosłonięty silnik i drewniane śmigło, za to otrzymały składane skrzydła.
Przed wybuchem wojny domowej w Hiszpanii samoloty E.30 Aviación Militar latały w jednostce szkolnej na lotnisku Cuatro Vientos pod Madrytem, natomiast maszyny Aeronáutica Naval służyły w Escuadrilla de Adastramiento (eskadrze treningowej) w San Javier koło Cartageny. Do tego czasu w wypadkach utracono dwa morskie E.30 (oznaczenia ewidencyjne H-6 i H-7). Pozostałe pięć samolotów Aeronáutica Naval nosiło oznaczenia ewidencyjne EA-HAA (H-1), EA-HAB (H-2), EA-HAC (H-3), EA-HAD (H-4) i EA-HAE (H-5). Po wybuchu wojny domowej w lipcu 1936 roku lotnictwo republikańskie przejęło większość samolotów E.30 – tylko jeden egzemplarz wpadł w ręce nacjonalistów. Samoloty wykorzystywano początkowo do zadań rozpoznawczych i bombowych w Aragonii (Aragón) i Andaluzji (Andalucia). Wraz z przybyciem większej ilości sowieckich samolotów Polikarpow R-5 w listopadzie 1936 roku maszyny E.30 przeznaczono do szkolenia i przebazowano do Alicante i Cartageny. Po utworzeniu w maju 1937 roku Fuerzas Aéreas de la República Espanola (FARE) samoloty Hispano E.30 otrzymały nowe oznaczenia ewidencyjne (taktyczne) EE.
Jedyny E.30 w barwach lotnictwa nacjonalistycznego Aviación Nacional Espanola (ANE) otrzymał numer ewidencyjny serii 32 (prawdopodobnie 32-1 ?). Samolot wycofano ze służby z nieznanych przyczyn prawdopodobnie w 1938 roku, a numer kodowy 32 przydzielono włoskim samolotom szturmowym Caproni A.P.1. Dopiero pod koniec wojny domowej wojska nacjonalistów Gen. Franco zdobyły 13 egzemplarzy E.30. Tym razem samolotom przydzielono numery serii 30 (np. 30-131, 30-132, 30-134 do 30-139, 30-161 i 30-185). Maszyny E.30 służyły w ANE, a potem w utworzonym pod koniec 1939 roku Ejército del Aire (EdA), aż do 1945 roku. Jeszcze w 1950 roku jeden egzemplarz Hispano E.30 był na stanie Academia de Aviación w León. We wprowadzonym pod koniec II wojny światowej systemie oznaczeń hiszpańskich samolotów wojskowych maszyny E.30 otrzymały oznaczenie EE.2 (Entrenador Elemental – szkolenia podstawowego), zmienione później na E.2 (Entrenamiento lub Entrenador/Escuela – szkolny, treningowy).
Warto jeszcze wspomnieć, że w połowie lat 30-tych inż. André Bédoiseaux opracował na bazie E.30 projekt wstępny wielozadaniowego samolotu bojowego oznaczonego E.303. Samolot miał zachować układ aerodynamiczny swojego poprzednika, ale miał otrzymać 14-cylindrowy silnik gwiazdowy typu Hispano-Suiza 14AA o mocy około 1000 KM, nowe skrzydło i usterzenie, a także uzbrojenie ofensywne złożone z dwóch stałych karabinów maszynowych w centropłacie. Projekt ten nie został zrealizowany, choć jeszcze w 1942 roku powrócono do niego na krótko pod nowym oznaczeniem HS-40.
Dane taktyczno-techniczne:
Konstrukcja: jednosilnikowy dwumiejscowy górnopłat zastrzałowy typu „parasol” z odkrytymi kabinami załogi i stałym trójkołowym podwoziem z kółkiem ogonowym. Konstrukcja mieszana metalowo-drewniana z pokryciem sklejkowym, płóciennym i duralowym. Usterzenie klasyczne, stateczniki poziome wsparte zastrzałami i wzmocnione naciągami.
Wymiary
rozpiętość 12,00 m
długość 7,95 m
wysokość 3,53 m
powierzchnia nośna 22,47 m2
Masy
masa własna 916 kg
masa startowa 1350 kg
Obciążenia
obciążenie powierzchni nośnej 60,08 kg/m2
obciążenie mocy 7,26 kg/kW (5,40 kg/KM)
Osiągi
prędkość maksymalna 225 km/h (wg [2] 227 km/)
prędkość minimalna 90 km/h (wg [2] 94 km/h)
czas wznoszenia na wysokość 3500 m – 12 minut
czas wznoszenia na wysokość 5200 m – 24 minuty
pułap 6500 m
Napęd: jeden 9-cylindrowy silnik gwiazdowy, chłodzony powietrzem, typu Hispano-Wright 9Qd o mocy 186 kW (250 KM) przy 1800 obr./min., napędzający 2-łopatowe drewniane lub metalowe śmigło
Uzbrojenie (opcjonalnie): jeden stały karabin maszynowy kalibru 7,7 mm typu Vickers w przodzie kadłuba, jeden ruchomy karabin maszynowy kalibru 7,7 mm typu Lewis na obrotnicy w drugiej kabinie oraz cztery (maksymalnie sześć) lekkie bomby o masie po 12 kg na zewnętrznych zaczepach pod kadłubem (cztery) i na zaczepach po bokach kadłuba (dwie)
Załoga: 2 osoby (pilot instruktor + pilot/obserwator/strzelec uczeń)
Wytwórnia: Hispano-Suiza, Sección de Aviación, Guadalajara, Hiszpania
Produkcja: 2 (wg [3] 3) prototypy + 25 (wg [3] 28) egzemplarzy seryjnych
Użytkownicy: Hiszpania (AM, AN, FARE, ANE, EdA)
Wykaz literatury:
1. G. Howson „Aircraft of the Spanish Civil War 1936-1939”, Putnam, London, 1990
2. Jane’s All the Worlds Aircraft, 1935
3. M. Lage „Hispano Suiza in Aeronautics. Men, Companies, Engines and Aircraft”, SAE International, Warrendale, 2004
