Lotnictwo Marynarki Japońskiej (IJNAF)
Autor Leszek Wieliczko
Lotnictwo Cesarskiej Marynarki Japońskiej (Banzai Nihon Kaigun Kokusho, ang. Imperial Japanese Navy Air Force, IJNAF) używało trzech oddzielnych systemów oznaczania swoich samolotów. Chronologicznie pierwszym z nich był system Oficjalnych Oznaczeń (Seishiki Meisho), wprowadzony w 1921 roku i oparty na tzw. numeracji Typu. Najbardziej znany chyba jest jednak drugi system, wprowadzony w 1928 roku, oparty na tzw. skróconych oznaczeniach kodowych (Ryaku Go). Wreszcie trzeci system, wprowadzony w 1931 roku, opierał się na numeracji tzw. programu doświadczalnego Shi (Shisaku Seizo). Poniżej przedstawiono ogólne zasady konstruowania oznaczeń w każdym z tych systemów.
OFICJALNE OZNACZENIA (SEISHIKI MEISHO), NUMERACJA TYPU (KOJI GATA) – LONG TITLES, TYPE NUMBERS
System ten, znany w angielskojęzycznej literaturze jako tzw. Type Numbers (numeracja Typu) lub Long Titles (długie nazwy), polegał na nadawaniu każdemu wprowadzanemu do służby samolotowi nazwy będącej de facto krótkim opisem przeznaczenia samolotu oraz numeru typu, opartego początkowo na liczbie lat panowania cesarza kolejnej dynastii, a od 1929 roku na ostatnich cyfrach roku według japońskiego kalendarza, w którym samolot przyjęto na uzbrojenie. Tak więc w latach 1921-1926 samolotom nadawano numery Typu od 10 do 15, gdyż rok 1921 był 10-tym rokiem panowania cesarza dynastii Taisho, a rok 1926 – 15-tym rokiem Taisho. W dniu 26 grudnia 1926 roku na tronie Japonii zasiadł cesarz Hirohito, rozpoczynając tym samym okres rządów nazywany przez Japończyków Showa. W związku z tym w latach 1927-1928 samolotom nadawano numery Typu 2 i 3 (rok 1927 był drugim rokiem Showa, a rok 1928 – trzecim). Poczynając od roku 1929 do roku 1939 włącznie (od 2589 do 2599 wg japońskiego kalendarza) numer Typu składał się z dwóch ostatnich cyfr roku według japońskiego kalendarza, w roku 1940 (japoński rok 2600) numerem Typu była liczba 0 (zero), a od roku 1941 poczynając (japoński rok 2601) numerem Typu była ostatnia cyfra numeru roku.
Ponieważ samolotów wprowadzonych do służby w tym samym roku, a więc noszących ten sam numer Typu, mogło być kilka, więc istotną rolę odgrywał opisowy człon nazwy, pozwalający odróżnić różne samoloty noszące ten sam numer Typu. W przypadku wejścia do służby w tym samym roku kilku różnych samolotów o takim samym przeznaczeniu, numer Typu uzupełniano numerem odmiany (wzoru) – Mark Numbers – innym dla każdego samolotu. Z kolei większe modyfikacje (wersje) tego samego Typu i Wzoru samolotu oznaczano odmiennym numerem modelu – Model Numbers oraz ewentualnie specjalnym oznaczeniem kolejnej podwersji.
Szczegółowo wyglądało to np. tak (1): Kyukyu-Shiki Kanbaku Ni-Ni-Gata
To samo oznaczenie w zapisie cyfrowym: 99-Shiki Kanbaku 2-2-Gata
I po angielsku: Navy Type 99 Carrier Bomber Model 22
A po polsku: Bombowiec Pokładowy Marynarki Typ 99 Model 22
albo (2)
Kyunana-Shiki Kanko Ichi-Go Ichi-Gata
97-Shiki Kanko 1-Go 1-Gata
Navy Type 97 Mark 1 Carrier Attack Bomber Model 1 lub inaczej Navy Type 97-1-1 Carrier Attack Bomber
Pokładowy Bombowiec Szturmowy Marynarki Typ 97 Wzór 1 Model 1 lub krócej Pokładowy Bombowiec Szturmowy Marynarki Typ 97-1-1
kolejne przykłady:
(3)
Kyunana-Shiki Kanko Ni-Go Ichi-Gata
97-Shiki Kanko 2-Go 1-Gata
Navy Type 97 Mark 2 Carrier Attack Bomber Model 1 lub inaczej Navy Type 97-2-1 Carrier Attack Bomber
Pokładowy Bombowiec Szturmowy Marynarki Typ 97 Wzór 2 Model 1 lub krócej Pokładowy Bombowiec Szturmowy Marynarki Typ 97-2-1
(4)
Rei-Shiki Kanjo Sentoki Go-Ni-Gata Otsu
0-Shiki Kansen 5-2-Gata Otsu
Navy Type 0 Carrier Fighter Model 52B
Myśliwiec Pokładowy Marynarki Typ 0 Model 52B
(5)
Ichi-Shiki Rikuko Ni-Yon-Gata Hei
1-Shiki Rikuko 2-4-Gata Hei
Navy Type 1 Attack Bomber Model 24C
Bombowiec Szturmowy Marynarki Typ 1 Model 24C
(6)
Ni-Shiki Suijo Sentoki Ichi-Ichi-Gata
2-Shiki Suisen 1-1-Gata
Navy Type 2 Fighter Seaplane Model 11
Myśliwiec Pływakowy Marynarki Typ 2 Model 11
Na oznaczenie Typu Japończycy stosowali termin Shiki, na oznaczenie Wzoru – termin Go, a na oznaczenie Modelu – termin Gata (wymawiany też jako Kata). Przyjęło się w literaturze zachodniej w zapisie cyfrowym numery Typu, Wzoru i Modelu oznaczać cyframi arabskimi (nie dotyczy to – ze zrozumiałych powodów – języka japońskiego), a kolejne podwersje – dużymi literami alfabetu łacińskiego (angielskiego). Na oznaczenie tych podwersji Japończycy stosowali własne specjalne symbole Ko, Otsu, Hei, Tei, Bo, Mi, Ko, Shin, Jin i Ki (pierwsze i siódme Ko zapisywane było innym znakiem alfabetu kanji). Nie były to dosłownie litery A, B, C itd. w naszym rozumieniu, ale oznaczały coś w rodzaju kolejnego odliczania, jak np. 1, 2, 3…, I, II, III…, i, ii, iii…, a, b, c… itp.
Od końca lat 30-tych na oznaczenie Modelu (Gata) zaczęto stosować dwie cyfry zamiast jednej, np. Model 52 (czytaj: pięć-dwa, nie pięćdziesiąt dwa) czy Model 21 (dwa-jeden, nie dwadzieścia jeden). Pierwsza cyfra w tej parze oznaczała kolejną modyfikację płatowca, natomiast druga – modyfikację zespołu napędowego. I tak: pierwszy Model danego Typu nosił numer 11 (jeden-jeden), po modyfikacji silnika – 12 (jeden-dwa), po kolejnej modyfikacji silnika – 13 (jeden-trzy), po modyfikacji płatowca – 23 (dwa-trzy) itd.
Czasem na oznaczenie większej modyfikacji danego Typu i Modelu używano symbolu KAI, co było skrótem od japońskiego słowa kaizo (= modyfikacja). Z powodów opisanych w artykule o systemie oznaczeń samolotów w Armii Japońskiej przyjęto w literaturze zapisywać skrót KAI dużymi literami, chociaż w przypadku oznaczeń samolotów Marynarki nie miało to takiego znaczenia.
Samoloty, które nie były budowane bezpośrednio na zamówienie Marynarki Japońskiej lub nie zostały oficjalnie przyjęte na uzbrojenie nie dostawały oznaczeń w systemie numeracji Typu. Dotyczy to także samolotów konstrukcji zagranicznej, nawet gdy weszły na uzbrojenie lotnictwa Marynarki, a także projektów oraz wszystkich samolotów przyjętych na uzbrojenie od końca 1942 roku. W tych przypadkach posługiwano się nazwami opisowymi zbliżonymi do systemu numeracji Typu, przy czym w miejscu numeru typu pojawiały się nazwy własne lub różne skróty literowe. Oto kilka przykładów: projektowany ciężki samolot bombowy firmy Nakajima (znany w systemie skróconych oznaczeń kodowych jako G10N) nosił nazwę Navy Experimental Super Heavy Bomber “Fugaku“, szybki samolot bombowy Kugisho (P1Y) określany był jako Navy Bomber “Ginga”, pokładowy samolot bombowo-torpedowy Aichi (B7A) to Navy Carrier Attack Bomber “Ryusei”, testowany w Japonii w jednym egzemplarzu amerykański samolot bombowy nurkujący Douglas DB-19 dostał nazwę Navy Experimental Type D Attack Plane, zakupiony w Wielkiej Brytanii jeden egzemplarz samolotu myśliwskiego Hawker “Nimrod” – Navy Experimental Type H Carrier Fighter, testowana w jednym egzemplarzu amerykańska amfibia transportowa Fairchild Model 91 (XA942) – Navy Experimental Type F Amphibious Transport, jeden egzemplarz poddanej próbom w Japonii amerykańskiej patrolowej łodzi latającej Consolidated P2Y-1 “Ranger” – Navy Experimental Type C Flying-Boat itp.
W nazwach tłumaczonych na język angielski (a w ślad za nim i w innych językach) pojawia się termin “Marynarka Wojenna” (Navy), aby wyraźnie odróżnić dany samolot od samolotu Armii Japońskiej, który mógł nosić taki sam numer Typu. W oryginalnych nazwach japońskich słowo Kaigun (Marynarka Wojenna) jednak nie występuje. Oznaczenia Seishiki Meisho nie uwzględniały też nazwy producenta samolotu, chociaż czasem spotyka się taki zapis w literaturze, np. Mitsubishi Navy Type 0 Carrier Fighter.
Warto jeszcze zwrócić uwagę na ciekawą manierę tworzenia słów, które były skrótami (akronimami) pełnego opisu przeznaczenia samolotu. Kilkanaście przykładów takich akronimów zestawiono w Tabeli 1 poniżej:
Tabela 1 – Akronimy opisujące przeznaczenie samolotu
| Akronim (skrót nazwy) | Nazwa pełna | Nazwa polska (przeznaczenie samolotu) |
| Kansen | Kanjo Sentoki | myśliwiec pokładowy |
| Suisen | Suijo Sentoki | myśliwiec pływakowy |
| Suikan | Suijo Kansen (Suijo Kanjo Sentoki) | pokładowy myśliwiec pływakowy |
| Rensen | Renshuyo Sentoki | myśliwiec szkolny |
| Kyokusen | Kyokuchi Sentoki | myśliwiec przechwytujący, myśliwiec obrony lokalnej |
| Rikusen | Rikujo Sentoki | myśliwiec lądowy |
| Yasen | Yakan Sentoki | myśliwiec nocny |
| Kanbaku | Kanjo Bakugekiki | pokładowy samolot bombowy (nurkujący) |
| Kanko | Kanjo Kogekiki | pokładowy samolot bombowy (szturmowy, torpedowy, horyzontalny) |
| Rikubaku | Rikujo Bakugekiki | lądowy samolot bombowy (nurkujący) |
| Rikuko | Rikujo Kogekiki | lądowy samolot bombowy (szturmowy, torpedowy, horyzontalny) |
| Kantei | Kanjo Teisatsuki | pokładowy samolot rozpoznawczy |
| Suitei | Suijo Teisatsuki | wodnosamolot rozpoznawczy |
| Yatei | Yakan Teisatsuki | nocny samolot rozpoznawczy |
| Rikutei | Rikujo Teisatsuki | lądowy samolot rozpoznawczy |
| Koren | Koto Renshuki | samolot szkolno-treningowy (do treningu zaawansowanego) |
Czasem skróty szły jeszcze dalej – np. zamiast pełnej nazwy Rei-Shiki Kanjo Sentoki (Myśliwiec Pokładowy Typ 0, A6M) często używano skrótu Reisen, zamiast nazwy Rei-Shiki Sanzo Suitei (Wodnosamolot Rozpoznawczy Typ 0, E13A) – skrótu Reisui, zamiast nazwy Rei-Shiki Suijo Kantei (Wodnosamolot Obserwacyjny Typ 0, F1M) – Reikan.
OZNACZENIA KODOWE (RYAKU GO), SYMBOLE TYPU (KANA GATA) – SHORT TITLES, CODE SYMBOLS, TYPE SYMBOLS
System nazewnictwa Kana Gata, znany w angielskojęzycznej literaturze jako Type lub Code Symbols (symbole typu, symbole kodowe) lub Short Titles (krótkie nazwy), polegał na oznaczeniu samolotu kombinacją liter i cyfr, jednoznacznie identyfikującą przeznaczenie samolotu, jego producenta, numer typu i wersji oraz ewentualnie jego modyfikację. System ten był w dużym stopniu wzorowany na amerykańskim systemie oznaczania samolotów morskich.
Pełne oznaczenie składało się z litery wskazującej na przeznaczenie (kategorię) samolotu (np. A – myśliwiec pokładowy), cyfry lub cyfr oznaczającej kolejny numer samolotu w ramach danej kategorii (np. 6, czyli A6 – szósty samolot kategorii A), litery oznaczającej głównego producenta (twórcę projektu) samolotu (np. M – Mitsubishi, czyli A6M – takie oznaczenie, złożone z dwóch liter i cyfry, tworzyło podstawowe oznaczenie danego typu samolotu i pozostawało niezmienne mimo ewentualnych dalszych modyfikacji), cyfry oznaczającej kolejną wersję (model) samolotu (np. 5, czyli A6M5 – piąta wersja samolotu A6M) oraz – dodatkowo – litery symbolizującej mniejszą modyfikację danego typu i modelu (np. c, czyli A6M5c – odmiana “c” wersji A6M5). Oznaczenia typu samolotu i jego producenta przyjęto w literaturze zapisywać dużymi literami, a mniejsze modyfikacje (odmiany, podwersje) – małymi literami alfabetu łacińskiego (angielskiego), chociaż Japończycy – podobnie jak w przypadku oznaczeń opartych na numeracji Typu – na oznaczenie tych “drobniejszych” podwersji stosowali własne specjalne symbole Ko, Otsu, Hei, Tei, Bo, Mi, Ko, Shin, Jin i Ki.
Gdy samolot poddawano poważniejszej modyfikacji, która zmieniała jego pierwotne lub projektowane przeznaczenie, na końcu oznaczenia dodawano – oddzieloną kreską – jeszcze jedną dużą literę, wskazującą na aktualne przeznaczenie (kategorię) samolotu. Dla przykładu: myśliwiec pokładowy A6M2 po przebudowie na wodnosamolot otrzymał symbol A6M2-N (N – wodnosamolot myśliwski), bombowiec pokładowy D4Y1 po dostosowaniu do zadań rozpoznawczych otrzymał symbol D4Y1-C (C – pokładowy samolot rozpoznawczy), bombowiec bazowy G3M3 po przebudowie na samolot patrolowy otrzymał symbol G3M3-Q (Q – samolot patrolowo-bombowy), łódź latająca H6K4 po przebudowie na wersję transportową otrzymała symbol H6K4-L (L – samolot transportowy). Czasem po takiej dodatkowej literze dodawano jeszcze jedną cyfrę, jeśli zmodyfikowany samolot poddawano kolejnym zmianom, tak np. było w przypadku przebudowanego na wersję transportową G6M1-L2 ciężkiego myśliwca eskortowego G6M1.
Samoloty zagranicznej konstrukcji, które weszły na uzbrojenie lotnictwa Marynarki Japońskiej, dostawały regularne oznaczenie w systemie Kana Gata. Natomiast te konstrukcje (zarówno własne, jak i zagraniczne), które wykorzystywano tylko w celach doświadczalnych, zamiast numeru oznaczającego kolejny typ otrzymywały dużą literę X. Dla przykładu: Hitachi LXG1 – doświadczalny samolot transportowy firmy Hitachi, Nihon Kogata MXJ1 – doświadczalny szybowiec szkolno-treningowy firmy Nihon Kogata, Kugisho MXY8 – doświadczalny szybowiec bezogonowy skonstruowany w Arsenale w Yokosuka, Heinkel DXHe1 – niemiecki samolot bombowy Heinkel He 118V4, Vought AXV1 – amerykański myśliwiec Vought V-143, Boeing AXB1 – amerykański myśliwiec Boeing Model 100, Curtiss LXC1 – amerykańska amfibia transportowa Curtiss “Courtney” (Curtiss-Wright CA-1), Douglas HXD1 – amerykańska łódź latająca Douglas DF i inne.
Stosowano następujące litery alfabetu na oznaczenie przeznaczenia (kategorii) samolotu:
Tabela 2 – Symbole typów samolotów
| Symbol typu | Nazwa japońska | Przeznaczenie (kategoria) samolotu | Przykładowe oznaczenia |
| A | Kansen | myśliwiec pokładowy (Carrier Fighter) | Mitsubishi A5M, Seversky A8V |
| B | Kanko | pokładowy samolot bombowy [torpedowy] (Carrier Attack [Torpedo] Bomber) | Kugisho B4Y, Nakajima B5N |
| C | Kantei | pokładowy samolot rozpoznawczy (Carrier Reconnaissance Plane) | Mitsubishi C5M, Nakajima C6N, Kugisho D4Y1-C |
| D | Kanbaku | pokładowy samolot bombowy [nurkujący] (Carrier [Dive] Bomber) | Aichi D3A, Kugisho D4Y |
| E | Suitei | wodnosamolot rozpoznawczy (Reconnaissance Seaplane) | Kawanishi E7K, Watanabe E9W |
| F | Kansokuki | samolot obserwacyjny (Observation Plane) | Mitsubishi F1M, Kawanishi F1K, Aichi F1A |
| G | Rikuko | lądowy samolot bombowy [szturmowy, torpedowy, horyzontalny] (Land-based Attack [Torpedo] Bomber) | Hiro G2H, Mitsubishi G3M, Nakajima G8N |
| H | Hikotei | łódź latająca (Flying-Boat) | Kugisho H5Y, Kawanishi H6K |
| J | Rikusen, Kyokusen | lądowy samolot myśliwski, myśliwiec przechwytujący (Land-based Fighter) | Mitsubishi J2M, Kyushu J7W, Kawanishi N1K2-J |
| K | Renshuki | samolot szkolny, szkolno-treningowy (Trainer Plane) | Mitsubishi K7M, Kyushu K10W, Aichi M6A1-K |
| L | Yusoki | samolot transportowy (Transport Plane) | Showa L2D, Mitsubishi L4M, Mitsubishi G6M1-L |
| M | Tokushuki | samolot specjalnego przeznaczenia (Special Mission Plane) | Aichi M6A |
| N | Suisen | wodnosamolot myśliwski (Seaplane Fighter) | Kawanishi N1K, Nakajima A6M2-N |
| P | Rikubaku | lądowy samolot bombowy [nurkujący] (Land-based [Dive] Bomber) | Kugisho P1Y |
| Q | Shokaiki | samolot patrolowo-bombowy (Patrol Bomber) | Kyushu Q1W, Mitsubishi Q2M |
| R | Rikutei | lądowy samolot rozpoznawczy (Land-based Reconnaissance Plane) | Kugisho R1Y, Nakajima J1N1-R |
| S | Yasen | myśliwiec nocny (Night Fighter) | Aichi S1A, Kugisho P1Y2-S, Nakajima J1N1-S |
Specjalne znaczenie miała tutaj kombinacja liter MX, oznaczająca szybowce i samoloty doświadczalne (np. bezogonowe, z napędem rakietowym, specjalnego przeznaczenia).
Jako symbol głównego producenta (twórcy podstawowego projektu) samolotu wykorzystywano następujące litery alfabetu:
Tabela 3 – Symbole japońskich producentów samolotów
| Symbol literowy | Nazwa skrócona | Nazwa pełna | Przykładowe oznaczenia |
| A | Aichi | Aichi Tokei Denki K.K., potem Aichi Kokuki K.K. | B7A, D3A, E16A |
| G | Hitachi (Gasuden) | Hitachi Kokuki K.K. | K9G |
| H | Hiro, Hirosho | Dai-Juichi Kaigun Kokusho w Hiro | G2H, H2H, H4H |
| J | Nihon Kogata | Nihon Kogata Hikoki K.K. | MXJ |
| K | Kawanishi | Kawanishi Kokuki K.K. | H8K, E7K, J3K |
| M | Mitsubishi | Mitsubishi Jukogyo K.K. | A5M, J2M, G6M |
| N | Nakajima | Nakajima Hikoki K.K. | B5N, A4N, G5N |
| Ni(1) | Nippi | Nihon Hikoki K.K. | K8Ni |
| P | K8P, L7P | ||
| S | Sasebo | Dai-Nijuichi Kaigun Kokusho w Sasebo | (2) |
| Si | Showa | Showa Hikoki K.K. | L2D(3) |
| W | Watanabe, potem Kyushu | Watanabe Tekkosho K.K., potem Kyushu Hikoki K.K. | E9W, K11W, J7W |
| Y | Kugisho (popularnie Yokosuka) | Dai-Ichi Kaigun Koku Gijutsu-Sho w Yokosuka | D3Y, P1Y, E5Y |
| Z | Mizuno | Mizuno Guraida Seisakusho | MXZ1 |
| Przypisy do tabeli: (1) – początkowy symbol Ni dla wytwórni Nippi zastąpiono wkrótce literą P, aby uniknąć ewentualnej pomyłki z samolotami firmy Nakajima; (2) – nie udało nam się znaleźć w literaturze jakiegokolwiek samolotu z oznaczeniem Arsenału w Sasebo; (3) – symbolu Si dla firmy Showa prawdopodobnie nigdy nie użyto, natomiast produkowany w tej wytwórni (oraz w Nakajima) na licencji Douglas DC-3 oznaczono symbolem L2D, gdzie litera D jako symbol producenta oznaczała amerykańską firmę Douglas. | |||
Osobną grupę tworzyły symbole przydzielane samolotom zagranicznych producentów:
Tabela 4 – Symbole zagranicznych producentów samolotów
| Symbol literowy | Nazwa skrócona | Przykładowe oznaczenie |
| A | North American | KXA |
| B | Boeing | AXB |
| Bu | Bücker | KXBu |
| C | Curtiss | LXC |
| Consolidated | HXC | |
| Caudron | KXC | |
| D | Douglas | DXD, HXD |
| F | Fairchild | LXF |
| G | Grumman | LXG |
| Canadian Car & Foundry | AXG | |
| H | Hawker | AXH |
| He | Heinkel | A7He, LXHe |
| J | Junkers | KXJ |
| K | Kinner | LXK |
| L | Lockheed | LXL |
| M | Airspeed | LXM |
| P | Potez | HXP |
| V | Vought | AXV |
| Seversky | A8V |
Podane w pierwszej części tekstu przykładowe nazwy według numeracji Typu (Koji Gata) według oznaczeń Kana Gata wyglądają nastepująco:
(1) Kyukyu-Shiki Kanbaku Ni-Ni-Gata to D3A2
(2) Kyunana-Shiki Kanko Ichi-Go Ichi-Gata to B5N1
(3) Kyunana-Shiki Kanko Ni-Go Ichi-Gata to B5M1
(4) Rei-Shiki Kanjo Sentoki Go-Ni-Gata Otsu to A6M5b
(5) Ichi-Shiki Rikuko Ni-Yon-Gata Hei to G4M2a
(6) Ni-Shiki Suijo Sentoki Ichi-Ichi-Gata to A6M2-N
Czasem w literaturze spotyka się oznaczenia będące mieszanką obu opisanych systemów, np. D3A2 Model 22 lub A6M5b Model 52 Otsu, albo G4M2a Model 24C. Jest to w pewnym sensie uzasadnione, gdyż oznaczenie Modelu (Gata) w systemie numeracji Typu nie zawsze ściśle odpowiadało oznaczeniu wersji w systemie Kana Gata. Dla przykładu: znane już oznaczenie Bombowiec Szturmowy Marynarki Typ 1 Model 24C sugeruje, że w systemie Kana Gata powinno mu odpowiadać oznaczenie G4M2c. Tak jednak nie było ! Model 24C to G4M2a, natomiast G4M2c odpowiadało oznaczeniu Model 26. Warto w każdym razie zwrócić uwagę, że duże litery alfabetu z oznaczeń Modeli wg numeracji Typu zostały tutaj zastąpione małymi. Jest to jednak rozróżnienie o wyłącznie umownym charakterze, gdyż w języku japońskim takie subtelności nie miały z oczywistych względów żadnego znaczenia.
NUMARCJA SHI, PROGRAM DOŚWIADCZALNY SHI (SHISAKU SEIZO) – EXPERIMENTAL SHI NUMBERS
System oznaczeń samolotów oparty na tzw. numeracji Shi powstał w 1931 roku i polegał na nadawaniu każdemu nowemu samolotowi projektowanemu na zlecenie lotnictwa Marynarki numeru, będącego kolejnym rokiem panowania cesarza Hirohito, czyli kolejnym rokiem tzw. ery Showa. Wzięło się to stąd, że słowo Shi – będące skrótem od nazwy programu doświadczalnego Shisaku Seizo – zapisywane było w alfabecie kanji tym samym ideogramem, co początek słowa Showa. Ponieważ samolotów, których projektowanie w danym roku rozpoczęto, mogło być wiele (i zazwyczaj tak właśnie było), więc aby odróżnić je między sobą numer Shi uzupełniano krótkim opisem przeznaczenia samolotu, podobnie jak to miało miejsce w przypadku nazw opartych na numeracji Typu. Ponadto od 1942 roku w specjalny sposób zaczęto rozróżniać samoloty myśliwskie, oznaczając je – oprócz numeru Shi – dodatkowo symbolem Ko, Otsu lub Hei (w transkrypcji angielskiej odpowiednio literami A, B lub C), przy czym symbolem Ko (A) określano zwrotne myśliwce lądowe lub pokładowe przeznaczone głównie do walki z myśliwcami przeciwnika (w systemie oznaczeń kodowych Ryaku Go samoloty tego rodzaju oznaczano literą A), Otsu (B) – szybkie myśliwce przechwytujące służące do zwalczania bombowców (litera J w systemie Ryaku Go), a Hei (C) – myśliwce nocne (litera S w systemie Ryaku Go).
System numeracji Shi przypominał nieco brytyjski system specyfikacji, według których projektowano nowe samoloty dla RAF czy FAA. Numery Shi nadawano tylko samolotom projektowanym na zlecenie Marynarki. Pierwsze zastosowanie tego systemu miało miejsce już w 1931 roku (samoloty projektowane w tym roku otrzymały numery 6-Shi, gdyż rok 1931 był szóstym rokiem ery Showa), a ostatnie – w 1945 roku (20-Shi, 20-ty rok ery Showa). Oto kilka przykładowych oznaczeń:
Navy Experimental 6-Shi Carrier Attack Bomber – 1931 – samolot firmy Nakajima
Navy Experimental 7-Shi Reconnaissance Seaplane – 1932 – Kawanishi E7K
Navy Experimental 8-Shi Carrier Bomber – 1933 – Aichi D1A
Navy Experimental 9-Shi Medium Attack Bomber – 1934 – Mitsubishi G3M
Navy Experimental 10-Shi Observation Seaplane – 1935 – Mitsubishi F1M
Navy Experimental 11-Shi Crew Trainer – 1936 – Mitsubishi K7M
Navy Experimental 12-Shi Carrier Fighter – 1937 – Mitsubishi A6M
Navy Experimental 13-Shi Large-size Flying-Boat – 1938 – Kawanishi H8K
Navy Experimental 14-Shi Interceptor Fighter – 1939 – Mitsubishi J2M
Navy Experimental 15-Shi Twin-engined Bomber – 1940 – Kugisho P1Y
Navy Experimental 16-Shi Carrier Attack Bomber – 1941 – Aichi B7A
Navy Experimental 17-Shi Special Attack Bomber – 1942 – Aichi M6A
Navy Experimental 18-Shi Reconnaissance Plane – 1943 – Kugisho R2Y
Navy Experimental 18-Shi Hei (Type C) Night Fighter – 1943 – Aichi S1A
Navy Experimental 19-Shi Patrol Bomber – 1944 – Mitsubishi Q2M
Navy Experimental 19-Shi Otsu (Type B) Interceptor Fighter – 1944 – Nakajima “Kikka”
Navy Experimental 20-Shi Ko (Type A) Carrier Fighter – 1945 – Kawanishi A8K
NAZWY WŁASNE (SHOTEI) – POPULAR NAMES
W odróżnieniu od lotnictwa Armii Japońskiej, większość typów samolotów Marynarki otrzymało swoje nazwy własne (Popular Names). Nastąpiło to jednak dopiero około lipca 1943 roku i zbiegło się w czasie z praktyczną rezygnacją z nadawania oznaczeń według numeracji Typu (Koji Gata) oraz utajnianiem oznaczeń według skróconych symboli kodowych (Kana Gata), po których to oznaczeniach aliancki wywiad zbyt łatwo orientował się w planowanym przeznaczeniu nowego samolotu i roku jego wejścia do produkcji. Nazwy własne były szeroko stosowane, szczególnie przez propagandę japońską. Ich przydzielanie poszczególnym typom samolotów odbywało się według pewnego klucza, a to: samolotom myśliwskim nadawano nazwy wywodzące się od zjawisk atmosferycznych (w szczególności myśliwcom morskim i pokładowym – od wiatrów, myśliwcom lądowym (bazowym) – od wyładowań atmosferycznych, myśliwcom nocnym – od zjawisk świetlnych), bombowcom (w tym zwłaszcza torpedowym i nurkującym, bombowcom pokładowym) – od ciał niebieskich, bombowcom szturmowym (głównie średnim i ciężkim bombowcom bazowym oraz specjalnym bombowcom szturmowym) – od gór i łańcuchów górskich, specjalnym samolotom i szybowcom szturmowym (w tym zwłaszcza samobójczym) – od kwiatów, samolotom rozpoznawczym i obserwacyjnym – od chmur, samolotom transportowym – od zjawisk niebieskich, samolotom szkolnym i treningowym – od traw, drzew i innych roślin, samolotom patrolowym – od mórz i oceanów, różnym nietypowym samolotom i innym obiektom latającym specjalnego przeznaczenia (np. pociskom rakietowym) – od smoków. Nazwy były zazwyczaj opisowe, bardzo poetyckie i rzadko kojarzyły się ze śmiercionośnym przeznaczeniem samolotu. Dodatkową trudność stanowi ich ścisłe przetłumaczenie z języka japońskiego. Oto niemal pełny wykaz tych nazw:
Tabela 5 – Popularne nazwy niektórych typów samolotów
| Nazwa popularna | Oznaczenie wg Kana Gata | Oznaczenie wg Koji Gata i/lub Shisaku Seizo (angielskie) | Przybliżona nazwa polska |
| Jinpu | Kawanishi J6K | Navy Experimental 18-Shi Otsu (Type B) Interceptor Fighter Jinpu | Szkwał |
| Kyofu | Kawanishi N1K | Navy Fighter Seaplane Kyofu | Mocny Wiatr |
| Reppu | Mitsubishi A7M | Navy Experimental Carrier Fighter Reppu | Gwałtowny Wiatr |
| Rikufu | Mitsubishi (J9M ?, A8M ?) | Navy Experimental 20-Shi Ko (Type A) Fighter Rikufu | Lądowy Wiatr |
| Raiden | Mitsubishi J2M | Navy Interceptor Fighter Raiden | Piorun |
| Senden | Mitsubishi J4M | Navy Experimental 17-Shi Otsu (Type B) Interceptor Fighter | Błyskająca Błyskawica |
| Shiden | Kawanishi N1K-J | Navy Interceptor Fighter Shiden/Shiden KAI | Fioletowa Błyskawica |
| Shinden | Kyushu J7W | Navy Experimental 18-Shi Otsu (Type B) Interceptor Fighter Shinden | Wspaniała Błyskawica |
| Tenrai | Nakajima J5N | Navy Experimental Interceptor Fighter Tenrai | Niebiański Grzmot |
| Byakko | Kugisho P1Y1-S | Navy Night Fighter Byakko | Białe Światło |
| Denko | Aichi S1A | Navy Experimental 18-Shi Hei (Type C) Night Fighter Denko | Snop Światła |
| Gekko | Nakajima J1N1-S | Navy Type 2 Night Fighter | Światło Księżyca |
| Kyokko | Kugisho P1Y2-S | Navy Night Fighter Kyokko | Światło Zorzy |
| Ginga | Kugisho P1Y | Navy Bomber Ginga | Droga Mleczna |
| Tenga | Kugisho (-) | Navy Bomber Tenga | Droga Mleczna |
| Mokusei | Aichi B8A | Navy Experimental 20-Shi Otsu (Type B) Carrier Bomber Mokusei | Jowisz |
| Myojo | Kugisho D3Y1-K | Navy Experimental Training Bomber Myojo | Wenus |
| Kugisho D5Y | Navy Experimental Special Attack Bomber Myojo KAI | ||
| Ryusei | Aichi B7A | Navy Carrier Attack Bomber Ryusei | Spadająca Gwiazda |
| Suisei | Kugisho D4Y | Navy Carrier Bomber Suisei | Kometa |
| Fugaku | Nakajima G10N | Navy Experimental Super Heavy Bomber Fugaku | Góra Fuji |
| Gunzan | Kawanishi (-) | Navy Experimental 17-Shi Attack Bomber | Pasmo Górskie |
| Nanzan | Aichi M6A1-K | Special Attack Training Bomber Nanzan | Południowe Góry |
| Renzan | Nakajima G8N | Navy Experimental 18-Shi Attack Bomber Renzan | Łańcuch Górski |
| Seiran | Aichi M6A | Navy Special Attack Bomber Seiran | Górska Mgła |
| Shinzan | Nakajima G5N | Navy Experimental 13-Shi Attack Bomber Shinzan | Górska Nisza |
| Taizan | Mitsubishi G7M | Navy Experimental 16-Shi Attack Bomber Taizan | Wielka Góra |
| Tenzan | Nakajima B6N | Navy Carrier Attack Bomber Tenzan | Niebiańska Góra |
| Tozan | Mitsubishi (-) | Navy Experimental Attack Plane Tozan | Wschodnia Góra |
| Baika | Kawanishi (-) | Navy Experimental Special Attacker | Kwiat Śliwy |
| Kikka | Nakajima (J8N ?, J9N ?) | Navy Experimental Special Attacker | Kwiat Pomarańczy |
| Ohka | Kugisho MXY7 | Navy Suicide Attacker Ohka | Kwiat Wiśni |
| Shuka | Kugisho MXY9 | Navy Experimental Trainer Shuka | Jesienny Ogień |
| Toka | Nakajima (-) | Navy Experimental Special Attacker | Kwiat Wistarii |
| Keiun | Kugisho R2Y | Navy Experimental 18-Shi Reconnaissance Plane Keiun | Piękny Obłok |
| Raiun(1) | Aichi E13A | Navy Type 0 Reconnaissance Seaplane | Burzowy Obłok |
| Saiun | Nakajima C6N | Navy Carrier Reconnaissance Plane Saiun | Malowany Obłok |
| Seiun(2) | Kugisho R1Y | Navy Experimental 17-Shi Reconnaissance Plane Seiun | Niebieski Obłok |
| Gyoun(2) | Poranny Obłok | ||
| Shiun | Kawanishi E15K | Navy Type 2 High-speed Reconnaissance Seaplane | Fioletowy Obłok |
| Zuiun | Aichi E16A | Navy Reconnaissance Seaplane Zuiun | Pomyślny Obłok |
| Seiku | Kawanishi H8K2-L | Navy Transport Flying-Boat Seiku | Czyste Niebo |
| Soku | Kawanishi H11K | Navy Experimental Large-size Transport Flying-Boat Soku | Błękitne Niebo |
| Akigusa | Kugisho MXY8 | Navy Experimental Training Glider Akigusa | Jesienna Trawa |
| Momiji | Kyushu K9W | Navy Type 2 Primary Trainer | Klon |
| Shiragiku | Kyushu K11W | Navy Operations Trainer Shiragiku | Biała Chryzantema |
| Wakakusa | Nihon Kogata MXJ1 | Navy Primary Training Glider Wakakusa | Młoda Trawa |
| Wakazakura | Kugisho MXY7 K-1 KAI “Ohka” Model 43 | Navy Experimental Training Attacker Wakazakura | Młoda Wiśnia |
| Nankai | Kyushu Q3W | Navy Patrol Plane Nankai | Południowe Morze |
| Taiyo | Mitsubishi Q2M | Navy Experimental 19-Shi Patrol Bomber Taiyo | Duch Oceanu |
| Tokai | Kyushu Q1W | Navy Patrol Plane Tokai | Wschodnie Morze |
| Shusui | Mitsubishi J8M | Navy Experimental 19-Shi Rocket-Powered Interceptor Fighter Shusui | Jesienna Woda(3) |
| Kirigamine | Nihon Kogata K-14 | Navy Primary Trainer Glider Kirigamine | Szczyt Mgły |
| Chikara | Kugisho K-15 | Navy Special Trainer Glider Chikara | Siła |
| Funryu | Kugisho (-) | Navy Experimental Rocket Missile | Rozwścieczony Smok |
| Shinryu | Kugisho (Mizuno) (-) | Navy Experimental Special Attack Glider | Boski Smok |
| Yasukuni | Mitsubishi (-) | Navy Heavy Torpedo Bomber Yasukuni | (nazwa świątyni) |
| Hamaki(4) | Mitsubishi G4M | Navy Type 1 Attack Bomber | Cygaro |
| Przypisy do tabeli: (1) – nazwa niepotwierdzona; (2) – wg starszych informacji samolot ten nosił nazwę Seiun, a wg najnowszych – Gyoun; (3) – według innych źródeł nazwa Shusui oznacza Wirujący Miecz; (4) – nazwa nieoficjalna. | |||
Często do nazwy własnej dodawano oznaczenie Modelu (Gata), zaczerpnięte z systemu numeracji Typu (Koji Gata), oraz ewentualnie symbol KAI, będący skrótem od słowa kaizo (modyfikacja), dla wyróżnienia większej modyfikacji w pierwotnym projekcie samolotu. Dla przykładu: “Suisei” 3-3-Gata lub inaczej “Suisei” Model 33 to oznaczenia stosowane dla samolotu Kugisho D4Y3 Model 33, “Shiden” Model 11 to inaczej Kawanishi N1K1-J, “Shiden” KAI lub “Shiden” Model 21 – Kawanishi N1K2-J, “Myojo” KAI – Kugisho D3Y2-K (D5Y) itd.
Oprócz omówionych wyżej systemów oznaczania samolotów Cesarskiej Marynarki Wojennej istniał jeszcze podczas II wojny światowej system alianckich nazw kodowych, nadawanych wszystkim zidentyfikowanym typom samolotów japońskich. Został on opracowany przez amerykański wywiad techniczny i wprowadzony do użytku w 1942 roku.
