Lotnictwo wojskowe Szwecji – system oznaczeń.
Autor Leszek Wieliczko.
Używany podczas II wojny światowej system oznaczania samolotów lotnictwa wojskowego Szwecji (Flygvapnet) powstał tuż po I wojnie światowej, a rozwinął się i ugruntował w latach 20-tych i 30-tych. Polegał on na nadawaniu każdemu typowi samolotu kodu literowego określającego kategorię (rodzaj, przeznaczenie, funkcję) danego samolotu oraz kolejnego numeru typu w ramach danej kategorii. System ten obejmował zarówno samoloty rodzimej produkcji, jak i konstrukcje zagraniczne oraz budowane w Szwecji na podstawie licencji.
Zostanie to wyjaśnione na poniższym przykładowym oznaczeniu:
| ASJA/SAAB | B | 5 | A | ||
| 4 | 1 | 2 | 3 |
gdzie poszczególne człony tego oznaczenia (dla ułatwienia ponumerowane od 1 do 4) oznaczają:
(1) – oznaczenie kategorii – jedno-, dwu- lub (rzadko) trzyliterowy symbol określający rodzaj (przeznaczenie, funkcję) danego typu samolotu. Jeśli jakiś samolot budowany był w kilku różniących się przeznaczeniem wersjach lub też np. w trakcie eksploatacji zmieniało się jego zasadnicze przeznaczenie, wówczas zmianie ulegało również oznaczenie typu – nowej wersji przydzielano inny symbol literowy, odpowiedni dla danej kategorii. Stosowane symbole literowe zestawiono w Tabeli 1 poniżej:
| Symbol literowy | Nazwa kategorii | Przeznaczenie | Przykładowe oznaczenia |
| A | Attackflygplan, Anfallplan | samolot szturmowy | FVM/Phönix A 1 |
| B | Bombflygplan | samolot bombowy | Junkers B 3, Republic B 6 |
| G | Glidflygplan | szybowiec | AFI G 101 |
| J | Jaktflygplan | samolot myśliwski | Svenska Aero J 5, FIAT J 11 |
| Lg | Lastglidare | szybowiec transportowy | AFI Lg 105 |
| Ö | Övningsflygplan | samolot szkolno-treningowy (szkolenia zaawansowanego) | FVM Ö 2, ASJA Ö 9 |
| P | Provflygplan | samolot próbny, doświadczalny, prototyp | Sparmann P 3, SAAB P 19 |
| S | Spaningsflygplan | samolot rozpoznawczy | Heinkel S 12, Caproni S 16 |
| Se | Segelflygplan | szybowiec | AFV Se 103, AFI Se 104 |
| Sk | Skolflygplan | samolot szkolny (szkolenia podstawowego) | Svenska Aero Sk 4, Klemm Sk 15 |
| T | Torpedflygplan | samolot torpedowy | Heinkel T 2, SAAB T 18 |
| Trp Tp | Transportflygplan | samolot transportowy | Junkers Trp 2, Waco Tp 8 |
(2) – numer typu – kolejny numer nadawany samolotowi w ramach danej kategorii, określonej przez pierwszy człon oznaczenia. Numerację rozpoczynano od liczby 1 i prowadzono kolejno. Numer ten – do 1940 roku wraz z literowym symbolem kategorii – tworzył podstawowe oznaczenie typu samolotu. Jeżeli samolot budowany był w kilku różniących się przeznaczeniem wersjach czy odmianach, wówczas każda wersja oznaczona była innym symbolem kategorii, a w każdej kategorii otrzymywała własny, kolejny numer. Dla przykładu: samolot SAAB L-10 (oznaczenie fabryczne) nosił jako prototyp oznaczenie typu P 7 (7 było pierwszym wolnym numerem w tej kategorii po oznaczeniu P 6, które nosił Focke-Wulf Fw 58K), w wersji bombowej miał otrzymać oznaczenie B 8 (liczba 8 była pierwszym wolnym numerem w kategorii B; poprzedni numer – B 7 – zarezerwowano dla samolotu Fokker G.Ib), natomiast w wersji rozpoznawczej – S 15 (poprzedni numer w tej kategorii – S 14 – nosił samolot Fieseler Fi 156).
W 1940 roku nastąpiła zmiana tej praktyki. Od tej pory każdy samolot otrzymywał jeden i ten sam numer typu, który był niezmienny bez względu na przeznaczenie samolotu i wynikające z tego odmienne oznaczenie literowe kategorii. Pierwszym samolotem oznakowanym według nowych zasad był włoski samolot wielozadaniowy Caproni Ca-313, który w swedzkim systemie oznaczeń otrzymał numer typu 16. W wersji bombowej nosił więc oznaczenie B 16, w wersji rozpoznawczej S 16, torpedowej T 16 i wreszcie transportowej Tp 16.
(3) – oznaczenie wersji – literowe oznaczenie wersji (odmiany) w ramach danego typu, określonego przez pierwsze dwa człony oznaczenia (od 1940 roku w zasadzie tylko przez drugi człon oznaczenia). Kolejne budowane wersje – różniące się zazwyczaj napędem, uzbrojeniem lub wyposażeniem – oznaczano kolejnymi literami alfabetu, rozpoczynając od litery A. Czasem zdarzały się wyjątki i samolot otrzymywał oznaczenie wersji poza zwykłą kolejnością alfabetyczną. Tak było np. w przypadku samolotu J 21R (R od Rea = reakcyjny, odrzutowy; była to wersja samolotu J 21 z napędem odrzutowym) czy Sk 14N (wersja samolotu Sk 14 z podwoziem z kołem przednim). W rzadkich przypadkach oznaczenie wersji uzupełniano jeszcze jedną literą lub cyfrą, która określała kolejną modyfikację w ramach danej wersji, np. S 17BL – odmiana kołowa (L od Landflygplan = samolot lądowy) i S 17BS – odmiana pływakowa (S od Sjöflygplan = samolot morski) samolotu S 17B czy też B 3C-2 – przebudowane samoloty wersji B 3A i B 3B).
(4) – nazwa wytwórni, producenta – pełna lub – znacznie częściej – skrócona nazwa wytwórni lotniczej, w której skonstruowano i/lub produkowano dany typ samolotu. Oprócz cywilnych fabryk lotniczych produkcją samolotów zajmowały się w Szwecji także tzw. centralne warsztaty wojskowe (CF – Centrala Flygverkstäder, potem CV – Centrala Verkstaden), należące do Flygvapnet. Samoloty produkcji zagranicznej zachowywały swoją pierwotną nazwę wytwórni, natomiast samoloty budowane na licencji otrzymywały nowe oznaczenie, zgodne z aktualną nazwą producenta wersji licencyjnej. Skróty nazw niektórych szwedzkich wytwórni lotniczych (samolotów i silników) zestawiono w Tabeli 2 poniżej:
| Skrót nazwy | Nazwa pełna | |
| AFF | AB(1) Förenade Flygverkstäder | |
| AFI | AB Flygindustri | |
| AFV | AB Flygplanverken | |
| ASJA | AB Svenska Järnvägsverkstädernas Aeroplanavdelning | |
| CFM | Centrala Flygverkstäder i Malmslätt | |
| CFV | Centrala Flygverkstäder i Västeras | |
| CVA | Centrala Verkstaden i Arboga | |
| CVM | Centrala Verkstaden i Malmslätt | |
| CVV | Centrala Verkstaden i Västeras | |
| FFVS | Flygförvaltningens Flygverkstad i Stockholm | |
| FVM | Flygkompaniets Verkstäder Malmen | |
| GV | AB Götaverken | |
| Nohab | Nohab Flygmotorfabriker AB | |
| SAAB | Svenska Aeroplan AB(2) | |
| SAF | Svenska Aeroplanfabriken | |
| SFA | Svenska Flygmotor AB | |
| Przypisy do tabeli: (1) – AB to skrót od Aktiebolaget = spółka akcyjna; (2) – nie mylić z wytwórnią Svenska Aero AB; | ||
Szwecja miała stosunkowo silnie rozwinięty własny przemysł lotniczy, jednak mimo to dużą ilość samolotów kupowano za granicą lub produkowano na licencji. Jak wspomniano na samym początku tego artykułu, samoloty obcej konstrukcji i maszyny licencyjne otrzymywały oznaczenia typu według szwedzkiego systemu oznaczania samolotów wojskowych. W Tabeli 3 poniżej zestawiono niektóre typy zagranicznych samolotów użytkowanych w Flygvapnet wraz z ich szwedzkimi oznaczeniami:
| Szwedzkie oznaczenie wojskowe | Nazwa oryginalna | Uwagi |
| oznaczenia stosowane do 1940 roku | ||
| A 1 | FVM/Phönix C.I E2 | – |
| B 1 | FIAT BR | – |
| B 2 | FIAT BR.I | – |
| B 3 | Junkers Ju 86K | wersja torpedowa nosiła oznaczenie T 3 |
| B 4 | Hawker “Hart” | do 1937 roku oznaczany S 7 |
| B 5 | Douglas/ASJA/SAAB DB-8A-1 | – |
| B 6 | Republic 2PA-L (2PA-204A) | – |
| B 7 | Fokker G.Ib | zamówione, ale nigdy nie dostarczone; po 1940 roku planowano zmianę oznaczenia na B 26; dla wersji rozpoznawczej przewidziano oznaczenie S 13, a po 1940 roku S 26 |
| G 101 | Zögling/AFI SG-38 | – |
| J 1 | FVM/Phönix D.III | – |
| J 2 | Nieuport-Delage NiD-29C1 | – |
| J 3 | Fokker/CVM C.VD i C.VE | w 1931 roku oznaczenie zmienione na S 6 |
| J 4 | Heinkel/Svenska Aero HD 19 | – |
| J 7 | Bristol “Bulldog” Mk IIA | – |
| J 8 | Gloster “Gladiator” Mk I i Mk II | – |
| J 9 | Republic (Seversky) EP-1 (EP-106) | – |
| J 10 | Vultee “Vanguard” Model 48C | zamówione, ale nigdy nie dostarczone |
| J 11 | FIAT CR-42 “Falco” | – |
| J 12 | Reggiane Re-2000 “Falco” | w 1940 roku oznaczenie zmienione na J 20 |
| Ö 3 | Gloster “Grouse” | – |
| Ö 4 | FVM/Phönix C.I E1 | – |
| Ö 5 | FVM/Phönix C.I E3 | – |
| Ö 6 | Bristol F.2B | – |
| P 2 | Focke-Wulf Fw 44J “Stieglitz” | w roku 1937 oznaczenie zmienione na Sk 12 |
| P 4 | Fieseler Fi 156K | w roku 1940 oznaczenie zmienione na S 14 |
| P 5 | Handley Page HP-53 “Hampden” Mk I | – |
| P 6 | Focke-Wulf Fw 58K | – |
| S 4 | Heinkel HE 4 | – |
| S 5 | Heinkel/Svenska Aero/CVV HE 5S i HE 5T “Hansa” | – |
| S 6 | Fokker/CVM C.VD i C.VE | do 1931 roku oznaczany J 3 |
| S 7 | Hawker/ASJA/CVM/GV “Hart” | w roku 1937 oznaczenie zmienione na B 4 |
| S 9 | Hawker “Osprey” | – |
| S 10 | Breguet Bre-694 | zamówione, ale nigdy nie dostarczone |
| S 11 | Dornier Do 215 | zamówione, ale nigdy nie dostarczone |
| S 12 | Heinkel He 114B-1 | – |
| S 13 | Fokker G.Ib | zamówione, ale nigdy nie dostarczone; po 1940 roku planowano zmianę oznaczenia na S 26; dla wersji bombowej przewidziano oznaczenie B 7, a po 1940 roku B 26 |
| S 14 | Fieseler Fi 156C i K | do 1940 roku oznaczany P 4 |
| Se 102 | Schneider/AFV “Grunau Baby” IIB-2 | – |
| Se 103 | DFS/AFV “Kranich” B-1 | – |
| Se 104 | DFS/AFI “Weihe” | – |
| Sk 4 | Heinkel/Svenska Aero HD 24 | – |
| Sk 5 | Heinkel HD 35 | – |
| Sk 6 | Heinkel/CFM HD 36 | – |
| Sk 7 | De Havilland DH-60X “Cirrus Moth” i DH-60M “Gipsy Moth” | – |
| Sk 9 | De Havilland DH-60T “Moth Trainer” | – |
| Sk 10 | Raab-Katzenstein/ASJA RK-26 “Tigerschwalbe” | – |
| Sk 11 | De Havilland/ASJA DH-82A “Tiger Moth” | – |
| Sk 12 | Focke-Wulf/ASJA/CVV Fw 44J “Stieglitz” | do 1937 roku oznaczany P 2 |
| Sk 14 | North American/ASJA/SAAB NA-16-4M | – |
| Sk 15 | Klemm Kl 35B, D i DW | – |
| T 1 | Heinkel HD 16 | – |
| T 2 | Heinkel He 115A-2 | – |
| T 3 | Junkers Ju 86K | wersja bombowa nosiła oznaczenie B 3 |
| Trp 1 | Junkers F 13fe i F 13de | – |
| Trp 2 | Junkers W 33g i W 34h | – |
| Trp 3 | De Havilland DH-90 “Dragonfly” | – |
| Trp 4 | Beechcraft 18R | – |
| Tp 5 | Junkers Ju 52/3m | – |
| Tp 6 | Fairchild 24 De Luxe | – |
| Tp 7 | Miles M.3A “Falcon Major” | – |
| Tp 8 | Waco UIC-4 i ZQC-6 | – |
| Tp 9 | Junkers Ju 86Z-7 | – |
| Tp 10 | Fokker F.VIII | – |
| Tp 11 | RWD-13 | – |
| oznaczenia wprowadzone po 1940 roku | ||
| B 16 S 16 T 16 Tp 16 | Caproni Ca-313 | – |
| J 20 | Reggiane Re-2000 “Falco” | do 1940 roku oznaczany J 12 |
| Tp 24 | Dornier Do 24T-1 | – |
| Sk 25 | Bücker/Hägglund & Söner Bü 181B “Bestmann” | – |
| Sk 26 | SAAB 26 | oznaczenie przewidywane dla zmodyfikowanego w firmie SAAB samolotu North American NA-16-4M |
| B 26 S 26 | Fokker G.Ib | zamówione, ale nigdy nie dostarczone; początkowo planowano oznaczenia B 7 dla wersji bombowej i S 13 dla wersji rozpoznawczej |
| J 26 S 26 | North American P-51B i P-51D “Mustang” | – |
Podczas II wojny światowej w lotnictwie wojskowym Szwecji nie były używane nazwy własne dla poszczególnych typów samolotów – ten zwyczaj powstał dopiero kilka lat po wojnie.
