Nazwy kodowe samolotów japońskich
Autorzy Leszek Wieliczko i Jacek Wilczyński.
Podczas II wojny światowej aliancki wywiad miał duże kłopoty ze zdobyciem i rozszyfrowaniem systemu oznaczeń samolotów lotnictwa Cesarskiej Armii Japońskiej i Cesarskiej Marynarki Wojennej. Przez dłuższy czas żołnierze alianccy określali wszystkie zauważone samoloty japońskie po prostu jako Mitsubishi fighter czy Nakajima bomber, tak naprawdę nie mając pojęcia o prawdziwej nazwie, producencie, a nierzadko i przeznaczeniu danego samolotu. Niekompletne, szczątkowe informacje wywiadu i fakt stosowania przez japońskie lotnictwo kilku różnych systemów oznaczeń samolotów w każdym z rodzajów sił zbrojnych spowodowały, że alianckie dowództwo nie było w stanie poprawnie zidentyfikować i sklasyfikować rozpoznanych typów samolotów wroga.
Dopiero w połowie 1942 roku Captain Frank T. McCoy Jr. zaproponował własny sposób nadawania nazw samolotóm japońskim. McCoy został w czerwcu 1942 roku szefem sekcji technicznej (Materiel Section) alianckiego Directorate of Intelligence, Allied Air Forces, Southwest Pacific Area z siedzibą w Melbourne (przekształconego w październiku 1944 roku w jednostkę wywiadu techniki lotniczej – Technical Air Intelligence Unit, w skrócie TAIU). Opracowany przez McCoy’a system nazw kodowych polegał na przydzieleniu każdemu zidentyfikowanemu typowi samolotu japońskiego odpowiedniej nazwy wg następującego klucza: samolotom myśliwskim wszystkich rodzajów i wodnosamolotom rozpoznawczym nadawano nazwy w postaci imion męskich, samolotom bombowym (w tym nurkującym), szturmowym, torpedowym, transportowym, rozpoznawczym i łodziom latającym nadawano imiona żeńskie (z tym, że samoloty transportowe wyróżniano dodatkowo nazwą rozpoczynającą się od litery T), samolotom szkolnym, szkolno-treningowym i treningowym – nazwy drzew, a szybowcom – nazwy ptaków. Cały system był bardzo prosty, przejrzysty i zrozumiały, a nazwy krótkie, łatwe do zapamiętania i czytelne w łączności radiowej.
System nazw kodowych został szybko zaakceptowany przez alianckie dowództwo na obszarze południowo-zachodniego Pacyfiku i wprowadzony do użytku we wszystkich rodzajach sił zbrojnych w tym rejonie. Wkrótce zaczęto go także stosować na obszarze CBI (Chiny-Birma-Indie), a pod koniec 1942 roku uzyskał on oficjalną akceptację amerykańskiego dowództwa w Waszyngtonie. Od tej pory zaczęto go stosować na całym obszarze Pacyfiku i południowo-wschodniej Azji. Kilka miesięcy później przyjęło go do stosowania także brytyjskie Air Ministry.
Podczas II wojny światowej nadano łącznie 122 nazwy kodowe różnym typom samolotów japońskich. W Tabeli 1 poniżej zestawiono je w kolejności alfabetycznej. Część z nich na skutek błędnej identyfikacji nadano samolotom w rzeczywistości nigdy nie istniejącym, kilku typom samolotów przypisano więcej niż jedną nazwę kodową (co po pewnym czasie skorygowano), z paru nazw szybko zrezygnowano z różnych przyczyn (głównie na skutek zmiany opinii co do przeznaczenia danego typu samolotu), a w kilku przypadkach nazwy odbiegały nieco od przyjętych zasad ich przydzielania. Ponadto kilka nazw przydzielono różnym przestarzałym samolotom “znalezionym” w przedwojennych wydawnictwach, które nie były już używane przez japońskie lotnictwo podczas wojny na Pacyfiku.
Tabela 1 – Nazwy kodowe samolotów japońskich
| Nazwa kodowa | Samolot | Uwagi |
| ABDUL | Mitsubishi Typ 97(1) | błędna identyfikacja – domniemana wersja rozwojowa samolotu Mitsubishi A5M zobacz też: CLAUDE, SANDY |
| ADAM | Nakajima Type 97(1) | błędna identyfikacja |
| ALF | Kawanishi E7K | – |
| ANN | Mitsubishi Ki-30 | – |
| BABS | Mitsubishi Ki-15 Mitsubishi C5M | – |
| BAKA(2) | Kugisho MXY7 “Ohka” | – |
| BELLE | Kawanishi H3K | – |
| BEN | Nagoya-Sentoki 001(1) | błędna identyfikacja samolotu Mitsubishi A6M zobacz też: ZEKE |
| BESS | Nakajima Type 98(1) | błędna identyfikacja samolot produkcji niemieckiej (Heinkel He 111) |
| BETTY | Mitsubishi G4M Mitsubishi G6M | – |
| BOB | Aichi Typ 97(1) | błędna identyfikacja samolotu Nakajima E2N |
| BUZZARD | Kokusai Ku-7 “Manazuru” | – |
| CEDAR | Tachikawa Ki-17 | – |
| CHERRY | Kugisho H5Y | – |
| CLARA | Tachikawa Ki-70 | – |
| CLAUDE | Mitsubishi A5M | zobacz też: ABDUL, SANDY |
| CLINT | Nakajima Ki-27 | wtórne przydzielenie nazwy kodowej zobacz też: NATE |
| CYPRESS | Kyushu K9W “Momiji” Kokusai Ki-86 | – |
| DAVE | Nakajima E8N | – |
| DICK | Seversky A8V | samolot produkcji amerykańskiej (SEV-2PA-B3) |
| DINAH | Mitsubishi Ki-46 | – |
| DOC | Messerschmitt Bf 110 | samolot produkcji niemieckiej błędna identyfikacja |
| DORIS | Mitsubishi B-97 Darai(1) | błędna identyfikacja |
| DOT | Nakajima Type 1(1) | błędna identyfikacja – wtórne przydzielenie nazwy kodowej samolotowi Kugisho D4Y zobacz też: JUDY |
| EDNA | Mansyu Ki-71 | – |
| EMILY | Kawanishi H8K | – |
| EVE | Nakajima Typ 96(3) | błędna identyfikacja zobacz też: JOYCE |
| FRANCES | Kugisho P1Y “Ginga” Kugisho P1Y1-S “Byakko” Kugisho P1Y2-S “Kyokko” | zobacz też: FRANCIS |
| FRANCIS | Kugisho P1Y “Ginga” | błędna identyfikacja samolotu Kugisho P1Y jako myśliwca nazwa zmieniona na FRANCES |
| FRANK | Mitsubishi TK-4 Typ 0(1) | pierwsze użycie tej nazwy kodowej błędna identyfikacja nazwa zmieniona na HARRY |
| FRANK | Nakajima Ki-84 “Hayate” | drugie użycie tej nazwy kodowej |
| FRED | Focke-Wulf Fw 190A-5 | samolot produkcji niemieckiej |
| GANDER | Kokusai Ku-8 | zobacz też: GOOSE |
| GEORGE | Kawanishi N1K1-J “Shiden” Kawanishi N1K2-J “Shiden” KAI | – |
| GLEN | Kugisho E14Y | – |
| GOOSE | Kokusai Ku-8 | nazwa zmieniona na GANDER |
| GRACE | Aichi B7A “Ryusei” | – |
| GUS | Nakajima AT-27(1) | Była to zaawansowana koncepcja myśliwca z dwoma silnikami w tandemie, posiadającego dwa przeciwbieżne śmigła, silniki z przodu i z tyłu kokpitu. Gdyby istniał, mógłby stanowić zagrożenie militarne dla aliantów, ale było to marzenie młodego konstruktora opublikowane w przedwojennym japońskim czasopiśmie, a następnie błędnie przedstawione w prasie zachodniej jako rzeczywisty samolot. Istnienie Gusa pozostawało niepewne i w czerwcu 1943 roku ostatecznie usunięto go z wykazów wywiadu powietrznego. |
| GWEN | Mitsubishi Ki-21-IIb | błędna identyfikacja nowej wersji bombowca Ki-21 jako nowego typu samolotu nazwa zmieniona na SALLY zobacz też: JANE |
| HAMP(4) | Mitsubishi A6M3 | błędna identyfikacja nowej wersji myśliwca A6M jako nowego typu samolotu nazwa zmieniona na ZEKE zobacz też: HAP |
| HANK | Aichi E10A | – |
| HAP(5) | Mitsubishi A6M3 | błędna identyfikacja nowej wersji myśliwca A6M jako nowego typu samolotu nazwa zmieniona na HAMP(6) zobacz też: ZEKE |
| HARRY | Mitsubishi TK-4 Type 0(1) | Mitsubishi Army Type 0 Single-seat Twin engine Fighter (fikcyjny) Kolejna fikcyjna konstrukcja, której nadano nazwę kodową HARRY. Miał być wzorowany na Fokker D.XXIII i napędzany importowanymi silnikami BMW o mocy 750 KM. Wywiad miał nawet informacje o przewidywanej zmianie silników na tysiąckonne Mitsubishi Kinsei. Początkowo nadano mu imię Frank, które przeznaczono później dla produkowanego już Nakajima Ki-84. |
| HELEN | Nakajima Ki-49 “Donryu” | – |
| HICKORY | Tachikawa Ki-54 | – |
| IDA | Tachikawa Ki-36 Tachikawa Ki-55 | – |
| IONE | Aichi Typ 98(1) | Biorąc pod uwagę częste używanie przez Japończyków wodno samolotów, logiczne było założenie, że ten samolot przedstawiony w przedwojennym japońskim magazynie może być konstrukcją japońską. W rzeczywistości bardzo przypomina włoskiego CANT Z.506B i być może został naszkicowany na podstawie tej maszyny. Po wpisaniu do listy identyfikacyjnej otrzymał nazwę Ione na cześć Ione Belvin, żony majora Charlesa H. Belvina, inżyniera i przyjaciela McCoya podczas stacjonowania w Australii. Przedstawiany jako samolot trzysilnikowy, podobnie jak CANT Z.506B, w japońskich jednostkach podczas wojny na Pacyfiku nie było żadnego samolotu trójsilnikowego. Ione pozostawał na listach rozpoznawczych do początków 1943 roku jako bombowiec zwiadowczy i samolot torpedowy. |
| IRENE | Junkers Ju 87A | samolot produkcji niemieckiej |
| IRVING | Nakajima J1N Nakajima J1N1-S “Gekko” | – |
| JACK | Mitsubishi J2M “Raiden” | – |
| JAKE | Aichi E13A | zobacz też: JUNE |
| JANE | Mitsubishi Ki-21 | wtórne przydzielenie nazwy kodowej nazwa zmieniona na SALLY zobacz też: GWEN |
| JANICE | Junkers Ju 88A-5 | samolot produkcji niemieckiej |
| JEAN | Kugisho B4Y | – |
| JERRY | Heinkel A7He | samolot produkcji niemieckiej (He 112B-0) |
| JILL | Nakajima B6N “Tenzan” | – |
| JIM | Kawasaki Typ 1(1) | błędna identyfikacja samolotu Nakajima Ki-43 zobacz też: OSCAR |
| JOAN | Typ 99(1) | błędna identyfikacja samolotu Kawanishi H6K jako czterosilnikowej wersji samolotu Kugisho H5Y zobacz też: MAVIS |
| JOE | TK-19(1) | T.K.19 Single-seat Fighter – JOE (Fikcyjny) Kolejna fikcyjna konstrukcja, która zagościła na listach japońskich samolotów z nadaną nazwą kodową. Podobnie jak w większości wypadków, wywiad opierał się na informacjach i rysunkach zamieszczonych w przedwojennej japońskiej prasie. Dość szybko został zweryfikowany i usunięty z listy. Swoją drogą, niecodzienna koncepcja umieszczenia płatów skrzydła  |
| JOHN | Nakajima Ki-44 “Shoki” | wtórne przydzielenie nazwy kodowej zobacz też: TOJO |
| JOYCE | Nakajima Typ 1(1)(3) | błędna identyfikacja zobacz też: EVE |
| JUDY | Kugisho D4Y “Suisei” | zobacz też: DOT |
| JULIA | Kawasaki Typ 97(1) | błędna identyfikacja samolotu Kawasaki Ki-48 zobacz też: LILY |
| JUNE | Aichi Typ 99(1) | błędna identyfikacja samolotu Aichi E13A jako bombowca zobacz też: JAKE |
| KATE | Nakajima B5N | – |
| LAURA | Aichi E11A | – |
| LILY | Kawasaki Ki-48 | zobacz też: JULIA |
| LIZ | Nakajima G5N “Shinzan” | – |
| LORNA | Kyushu Q1W “Tokai” | – |
| LOUISE | Mitsubishi Ki-2 | – |
| LUKE | Mitsubishi J4M “Senden” | – |
| MABEL | Mitsubishi B5M | – |
| MAISIE | ?(1) | błędna identyfikacja prawdopodobnie samolotu Kawasaki Ki-45 jako bombowca zobacz też: NICK |
| MARY | Kawasaki Ki-32 | – |
| MAVIS | Kawanishi H6K | – |
| MIKE | Messerschmitt Bf 109E-3 | samolot produkcji niemieckiej |
| MILLIE | Type 98(1) | błędna identyfikacja samolot produkcji amerykańskiej (Vultee V-11GB) |
| MYRT | Nakajima C6N “Saiun” | – |
| NATE | Nakajima Ki-27 | zobacz też: CLINT |
| NELL | Mitsubishi G3M | – |
| NICK | Kawasaki Ki-45 “Toryu” | – |
| NORM | Kawanishi E15K “Shiun” | – |
| NORMA | Mitsubishi Typ 97 Darai 108(1) | błędna identyfikacja |
| OAK | Kyushu K10W | – |
| OMAR | Suzukaze 20(1) | błędna identyfikacja |
| OSCAR | Nakajima Ki-43 “Hayabusa” | zobacz też: JIM |
| PAT | Tachikawa Ki-74 | błędna identyfikacja samolotu Ki-74 jako myśliwca nazwa zmieniona na PATSY |
| PATSY | Tachikawa Ki-74 | zobacz też: PAT |
| PAUL | Aichi E16A “Zuiun” | – |
| PEGGY | Mitsubishi Ki-67 “Hiryu” | – |
| PERRY | Kawasaki Ki-10 | – |
| PETE | Mitsubishi F1M | – |
| PINE | Mitsubishi K3M | – |
| RANDY | Kawasaki Ki-102 | – |
| RAY | Mitsubishi Typ 1(1) | błędna identyfikacja – wtórne przydzielenie nazwy kodowej samolotowi Mitsubishi A6M nazwa zmieniona na ZEKE |
| REX | Kawanishi N1K “Kyofu” | – |
| RITA | Nakajima G8N “Renzan” | – |
| ROB | Kawasaki Ki-64 | – |
| RUFE | Nakajima A6M2-N | – |
| RUTH | Typ I | samolot produkcji włoskiej (FIAT BR-20 “Cicogna”) |
| SALLY | Mitsubishi Ki-21 | zobacz też: GWEN, JANE |
| SAM | Mitsubishi A7M “Reppu” | – |
| SANDY | Mitsubishi Typ 97 | błędna identyfikacja – wtórne przydzielenie nazwy kodowej samolotowi Mitsubishi A5M nazwa zmieniona na CLAUDE zobacz też: ABDUL |
| SLIM | Watanabe E9W | – |
| SONIA | Mitsubishi Ki-51 | – |
| SPRUCE | Tachikawa Ki-9 | – |
| STELLA | Kokusai Ki-76 | – |
| STEVE | Mitsubishi Ki-73 | – |
| SUSIE | Aichi D1A | – |
| TABBY | Nakajima/Douglas Typ D Showa L2D | budowany na licencji samolot produkcji amerykańskiej (Douglas DC-3) |
| TESS | Nakajima/Douglas DC-2 | samolot produkcji amerykańskiej |
| THALIA | Kawasaki Ki-56 | budowany na licencji zmodyfikowany samolot produkcji amerykańskiej (Lockheed L-14) zobacz też: THELMA, TOBY |
| THELMA | Kawasaki Typ LO Tachikawa Typ LO | budowany na licencji samolot produkcji amerykańskiej (Lockheed L-14-38 “Super Electra”) zobacz też: THALIA, TOBY |
| THERESA | Kokusai Ki-59 | – |
| THORA | Nakajima Ki-34 Nakajima L1N | – |
| TILLIE | Kugisho H7Y | – |
| TINA | Mitsubishi G3M2-L Kugisho L3Y | – |
| TOBY(7) | Lockheed L-14 “Super Electra” | samolot produkcji amerykańskiej zobacz też: THALIA, THELMA |
| TOJO(8) | Nakajima Ki-44 | zobacz też: JOHN |
| TONY(9) | Kawasaki Ki-61 | – |
| TOPSY | Mitsubishi Ki-57 Mitsubishi L4M | – |
| TRIXIE | Junkers Ju 52/3m | samolot produkcji niemieckiej błędna identyfikacja |
| TRUDY | Focke-Wulf Fw 200 | samolot produkcji niemieckiej błędna identyfikacja |
| VAL | Aichi D3A | – |
| WILLOW | Kugisho K5Y | – |
| ZEKE | Mitsubishi A6M | zobacz też: BEN, HAMP, HAP, RAY, RUFE |
| Przypisy do tabeli: (1) – samolot taki w rzeczywistości nie istniał; (2) – nazwa zaczerpnięta z języka japońskiego (= głupiec, idiota); (3) – samolot cywilny Mitsubishi “Ohtori” błędnie zidentyfikowany jako średni bombowiec; (4) – nazwa nadana na cześć amerykańskiego asa z rejonu CBI Johna F. “Hamp” Hampshire; (5) – nazwa nadana na cześć Gen. Henry H. “Hap” Arnolda, dowódcy USAAF; (6) – oficjalnym powodem zmiany nazwy było podobieństwo słowa Hap do Jap; (7) – nazwa nadana wersjom cywilnym; częściej używano nazwy THELMA na wszystkie japońskie odmiany samolotu Lockheed L-14 (z wyjątkiem Ki-56); (8) – nazwa pochodząca od nazwiska japońskiego ministra wojny (potem premiera) Hideki Tojo; (9) – nazwa zainspirowana domniemanym włoskim pochodzeniem tego samolotu (od imienia Anthony – Antonio). | ||
Wykaz literatury:
1. R. C. Mikesh “Japanese Aircraft Code Names & Designations”, Schiffer, Atglen, 1993
2. R. J. Francillon “Japanese Aircraft of the Pacific War”, Naval Institute Press, Annapolis, Maryland, USA, 1995
3. różne czasopisma lotnicze
