Samoloty z oznaczeniami od 31 do 133. Morane, Voisin, Farman, Fokker, Aviatik, DFW.

31          Morane-Saulnier Type L (MoS.3)  ,  słuzba  29.06.1915 do  07.12.1919 r.

Po trafieniu przez niemiecki ogień przeciwlotniczy, podczas ataku na hangary Zeppelinów we Friedrichshafen (D), pilot Sous-Lieutenant Eugène Gilbert musiał awaryjnie lądować francuskim samolotem Aéronautique Militaire o rejestracji MS 245 na otwartym polu w pobliżu Rheinfelden (AG) 27.06.1915 (wg innych źródeł 24 lub 29.06.1915). Był to pierwszy przypadek od wybuchu I wojny światowej w sierpniu 1914 r., kiedy zagraniczny samolot lądował awaryjnie w neutralnej Szwajcarii. Internowanie i przejęcie było mile widziane jako dodatek do służących samolotów w Szwajcarskich Siłach Powietrznych, które były w trakcie tworzenia. Samolot był później używany do szkolenia pilotów do walki powietrznej. Wszyscy piloci chwalili jego wyjątkową charakterystykę lotu.

Typ L jest oznaczeniem cywilnym, MoS.3 jest oznaczeniem wojskowym. Oznaczenie typu “Parasol LMS” używane w innych źródłach nie może być zweryfikowane.

Po zakończeniu I wojny światowej, ten Morane-Saulnier Typ L z oznaczeniem wojskowym 31, 7 grudnia 1919 r. wszedł w posiadanie Léona Greniera (Gren S.A.) poprzez Edouarda Péthouda (Lozanna) i został poddany wstępnej kontroli Luftamtu 25.04.1925 r. z rejestracją CH-141. Jednak samolot nigdy nie otrzymał ostatecznego zezwolenia na ruch. Numer 141 (czyli CH-141), według oficjalnych wykazów Luftamtu (dziś FOCA) został więc w 1930 roku przypisany do Dewoitine D-27 należącej do E.K.W. Thun (dziś RUAG).

Silnik gwiazdowy rotacyjny Le Rhône SA. 9-cylindrowy, chłodzony powietrzem o mocy 110 KM.

Rozp. – 10.20 m

Dł. – 6,30 m

Wys. – 2,95 m

Pow.nośna – 18,20 m.kw.

Masa wł. – 328 kg

Masa start. – 560 kg

V max. – 123 km/h

Pułap – 4.000 m Zasięg – 400 km

32           Voisin Type III LA B2  ,  służba  09.08.1915 do 07.12.1919 r.

Po nalocie bombowym na Saarbrücken (D) w dniu 09.08.1915 r. Voisin francuskiej Aéronautique Militaire o rejestracji V 639 z pilotem Sous-Officier Aviateur Paul Alfred Martin i jego obserwatorem Cpl Charles Pary, został zaatakowany przez niemiecki dwupłatowiec Aviatik. Po długiej walce powietrznej, groźba braku paliwa zmusiła ich do natychmiastowego lądowania na łące w pobliżu Brit, niedaleko Granges-près-Marnand (VD). następnie nastąpiło internowanie i przeniesienie samolotu do służby lotniczej w Szwajcarskich Siłach Powietrznych gdzie samolot ten został przeznaczony do lotów rozpoznawczych. Z powodu braku części zamiennych do silnika mógł być używany sporadycznie.

Oznaczenie typu może być udowodnione na podstawie dokumentów fotograficznych i pokrywa się z informacjami, które Jürg Studer, dyrektor Musée de l’Aviation Militaire de Payerne “Clin d’Ailes”, otrzymał na początku 2020 roku w związku ze zdjęciem tego samolotu z archiwum ETHZ, które przesłał do “Association Aéronautique et Astronautique de France” w celu dokładnego oznaczenia typu. To francuskie stowarzyszenie oznaczyło następnie samolot również jako “Voisin Type III LA” z silnikiem Salmson M9 120 KM lub “Voisin III LAS” z mocniejszym silnikiem Salmson R9 o mocy znamionowej 140 KM. Numer 32 wyposażony był w Salmson R9.

Używane w innych źródłach oznaczenia “Voisin 5 LAS”, “Voisin Type III LA B2” czy nawet “Voisin Type V” nie mogą być jednak zweryfikowane, są więc błędne. W nowszych publikacjach (2019, Kuno Gross) czyta się też prawidłowe oznaczenie “Aéroplanes Voisin Type 3 (LA.S 3467)”, gdzie “S” oznacza “surélevé/podwyższony”, silnik jest w tym typie montowany nieco skośnie w pionie, 3467 to numer seryjny producenta.

Po zakończeniu wojny, zgodnie z instrukcjami rządu francuskiego, samolot musiał zostać zwrócony panu M. Pethoud, dyrektorowi Ecole Aero Lausanne, oficjalnie według kilku źródeł stało się to 7 grudnia 1919 r. Jednak na podstawie dostępnych dokumentów nie można jednoznacznie stwierdzić, czy samolot kiedykolwiek poleciał do Lozanny. Nie ma odpowiedniego wpisu w szwajcarskim rejestrze samolotów cywilnych, który istnieje od 1919 r.

Wkrótce potem samolot został zlikwidowany, a silnik zwrócony do Fliegertruppe. Dziś można go oglądać w Szwajcarskim Muzeum Transportu i Komunikacji w Lucernie.

Opis techniczny:

Dwupłatowiec, konstrukcja wzmocniona linkami stalowymi, kadłub otwarty w górnej części z podwójną kratownicową ramą, konstrukcja mieszana, silnik zamontowany z tyłu ze śmigłem pchającym

Rozpiętość 13,50 m;

długość 9,70 m;

wysokość 2,90 m;

powierzchnia skrzydeł 31,57 m2

Masa własna 780 kg:

dopuszczalne obciążenie 360 kg;

maksymalna masa startowa 1140 kg

V max. – 120 km/h

Maks. prędkość wznoszenia – 1,45 m/sek.

Pułap operacyjny – 4000 m.

Długotrwałość lotu – 4 godziny.

Silnik Salmson R 9 zaprojektowany przez Canton-Unné, Paryż Producent: Société des Moteurs Salmson, Billancourt,

Dziewięciocylindrowy, chłodzony cieczą, silnik radialny czterosuwowy o mocy znamionowej 140 KM przy 1300 obr/min

Śmigło dwułopatowe, drewniane, pchające, typ ” Merville”, o średnicy 2,75 m,

Uzbrojenie : Karabin maszynowy obserwatora, zaczepy na bomby.

33 do 40    opisane w pozycjach 133-140 (Wild W1 do W8)

47       Henry Farman H.F.22 (1915) ,  słuzba  23.05.1916 do  20.01.1918

Firma “De Siebenthal Frères” w Chillon zbudowała ten egzemplarz  H.F.22 na licencji w 1915 roku na zlecenie Marcela Lugrina. Po raz pierwszy zaprezentowali samolot publicznie 23.01.1916 r. w hangarze w Villeneuve.

Jako zamiennik dla samolotu Henry Farman H.F.20 o numerze rejestracyjnym “21”, który został spisany na straty 19.05.1916 r. w wyniku kapotażu, Fliegerabteilung zakupił bezsilnikowy samolot o numerze seryjnym 1 od firmy “SA Suisse des Aéroplanes Farman” z Lozanny. Został przejęty przez Fliegerabteilung 23.05.1916 r. Służył do instruktażu i szkolenia.

Samolot ten otrzymał silnik Gnome 7 L – 80 KM N° 3053 z samolotu o numerze rejestracyjnym “21”. Po zamontowaniu silnika samolot otrzymał na nosie imię “Henry”. Po okresie służby “47” trafił do magazynu lotniczego.

W innych źródłach maszyna ta jest oznaczona jako Henry Farman H.F.20.

61           Maurice Farman M.F.11 (1914) (SIA FIAT F.5b) , służba  27.06.1916 do  07.08.1917.

Ex włoski M.F.581 z Corpo Aeronautico Militare.

Awaryjne lądowanie 27.06.1916 z załogą Sgt Angelo Maximiliano Alberto i Cap Amando Giammarco w Sils Maria w Oberengadin (GR). Internowany i przejęty do służby lotniczej, wykorzystywany do rozpoznania i szkolenia.

Samolot był zbudowany na licencji przez firmę FIAT z Turynu i napędzany był silnikiem Fiata o mocy 100 KM. W dniu 07.08.1917 r. ten MF.11 został zniszczony w Dübendorfie podczas burzy, kiedy to zawalił się hangar namiotowy, co potwierdzają zdjęcia. Jednak silnik Fiata z M.F.11 mógł być jeszcze wykorzystany w Aéro A-22 (projekt Fritza Wullschlegera) CH-34, a później w De Havilland D.H.6 CH-45. Oba były samolotami “Ecole Aéro”, gdzie Fritz Wullschleger był głównym mechanikiem. Włochy przekazały MF.11 do Ecole Aéro, Lausanne 24.03.1919 r. Jednak w tym czasie samolot był już zniszczony i służył jedynie jako dawca silnika.

Wymieniana w różnych źródłach nazwa “Shorthorn” dotyczyła tylko angielskiej wersji Royal Flying Corps. Oznaczenie to służyło do odróżnienia Shorthorn dla S.11 i Longhorn dla S.7.

62           Fokker D.II  , słuzba 1916 do 1921.

Bawarczyk,  Oberlieutenant Otto Dessloch zgubił drogę i wylądował 13.10.1916 r.  swoim Fokkerem D.II Cesarskich Niemieckich Sił Powietrznych na łące obok miasta Solothurn, po tym jak przeleciał nad dachami Bellach na wysokości zaledwie 100 metrów. W innych źródłach podaje się błędnie Bettlach (SO) jako miejsce lądowania.

Samolot został internowany i przyjęty do służby lotniczej Szwajcarii. Ten niezwykle nowoczesny wówczas dwupłatowiec stał się w ten sposób pierwszym myśliwcem na wyposażeniu Szwajcarskich Sił Powietrznych. Karabin maszynowy lMG 08 kal. 7,92 mm mógł prowadzić ogień przez krąg śmigła dzięki mechanizmowi synchronizacyjnemu wyprodukowanemu przez firmę Fokker. System ten był zupełnie nieznany Szwajcarskim Siłom Powietrznym. Ze względu na miejsce produkcji, broń ta przez wojska niemieckie, zwłaszcza lotnicze, nazywana była również “Spandau-MG”. Dzięki lądowaniu Fokkera D.II  536/16 Fliegertruppe posiadła najnowocześniejszy w owym czasie produkt z kuźni niemiecko-holenderskiego producenta samolotów.

Pierwszy lot tego mało znanego myśliwca odbył się w styczniu 1916 r. z wewnętrznym oznaczeniem fabrycznym Fokkera  M.17Z.

Po usunięciu uzbrojenia berneński pilot sportowy Gottfried Batt przejął samolot z cywilną rejestracją CH-55 na początku czerwca 1921 r. W październiku 1923 r. samolot, który przez cały czas stacjonował w Dübendorfie, został wykreślony ze szwajcarskiego rejestru lotniczego, a następnie zezłomowany. Gottfried Batt wyemigrował już 23.01.1923 r. statkiem z Cherbourga do Nowego Jorku. (COCKPIT 10/2006).

Rozp. – 8,75 m

Dł. – 6,40 m

Wys. – 2,50 m

Masa wł. – 540 kg

Masa całk. – 750 kg.

Silnik : Oberursel U-l (Licencja Gnôme), producent Klöckner-Humboldt-Deutz AG Motorenfabrik Oberursel

            Chłodzony powietrzem, 9-cylindrowy silnik rotacyjny o mocy 100 KM. Dwułopatowe śmigło drewniane o  

            średnicy 2,45 m.

V max. – 160 km/h

Pułap – 5.000 m

Zasięg – 250 km

63           Aviatik C.III  ,  słuzba  05.12.1917 do  06.12.1919.

Samolot rozpoznawczy i obserwacyjny Kaiserliche Fliegertruppen o numerze wojskowym 235/16 wylądował awaryjnie w Szwajcarii w dniu 05.12.1917 r. W czasie lądowania przy złej pogodzie samolot został poważnie uszkodzony. Internowany i po naprawie przez członków Fliegertruppe został przejęty w drodze kupna do służby lotniczej szwajcarskiego lotnictwa wojskowego. Wycofany z eksploatacji w 1919 roku z powodu braku części zamiennych.

64            D.F.W. C.V   , służba 1918 do 1922.

Ten niemiecki C.V., zbudowany na licencji w Halberstadt (wg innych źródeł przez Aviatik), zabłądził w Szwajcarii i 15.02.1918 r. musiał awaryjnie lądować w pobliżu miejscowości Beurnevésin / Lugnez (wtedy BE, dziś JU)  Distrikt Porrentruy (wg innych źródeł w pobliżu Schaffhausen). Tego samego dnia dwupłatowiec został przetransportowany do Dübendorf (ZH), gdzie niemieckie krzyże kreskowe zastąpiono krzyżami szwajcarskimi.

Dwumiejscowy samolot zwiadowczy został internowany i przez krótki czas był używany przez Szwajcarskie Siły Powietrzne. Samolot otrzymał numer 64, ale nie został on namalowany.

Już 06.12.1919 r. C.V musiał zostać przekazany zwycięskiej władzy francuskiej.

Deutsche Flugzeugwerke A.G. (D.F.W.) z siedzibą w Lipsku (Leipzig-Lindenthal) produkowały C.V jako jeden z najbardziej udanych samolotów rozpoznawczych Niemieckich Sił Powietrznych. Oprócz D.F.W. wiele innych fabryk lotniczych budowało C.V na licencji, między innymi Halberstadt (D.F.W. C.V [Halb]) i Aviatik (Aviatik C.VI). Krótko po zakończeniu wojny, z tym samym samolotem do Szwajcarii uciekło dwóch niemieckich pilotów. Ten drugi C.V został zakupiony przez Aliancką Komisję Kontroli 01.03.1920 r. i używany jako samolot rozpoznawczy do 18.02.1922 r. z rejestracją 703. Możliwe jednak, że 703 to opisywany tu 64, szczegóły można znaleźć w opisie samolotu nr. 703.

101 do 190         K+W C-35      opisy patrz C-101 do C-190

133           Wild W.S. , słuzba  08.09.1915 do  05.06.1916.

Prototyp z oryginalnej serii 6 samolotów. Samolot szkoleniowy z podwójnym sterowaniem, projekt i wykonanie Robert Wild (1881-1977), Dübendorf (ZH). Werknummer  W1. Silnik Mercedes D.1. o mocy 100 KM. Ostatecznie zbudowano 8 maszyn tego typu.

W.S. = Wild samolot szkoleniowy (W.S. = Wild-Schulflugzeug)

Z pomocą prywatnego przemysłu zbudowano w Dübendorf i Uster własną konstrukcję inżyniera Roberta Wilda, W.S., która już 8 września 1915 r. mogła zostać dostarczona wojsku jako samolot treningowy. Właściwości lotne były w pełni zadowalające, tak że zamówiono kolejny samolot S i dostarczono go wojskom 21.06.1916 r. (patrz nr 140). Nr 133 uległ całkowitemu zniszczeniu w wypadku przy lądowaniu 05.06.1916 r. Używane w innych źródłach oznaczenie “Wild WTS” jest błędne dla tego samolotu (poza tym brakuje kropek), gdyż “T” w tym oznaczeniu wskazuje na produkcję licencyjną w Thun (K+W), a więc nie należy do oznaczenia maszyn z Dübendorf.