Oznakowanie taktyczne samolotów USAAC w latach 1937-1941
Autor Leszek Wieliczko
W dniu 1 marca 1935 roku nastąpiła istotna reorganizacja w strukturze dowodzenia amerykańskiego lotnictwa wojskowego US Army Air Corps (USAAC). Utworzono wówczas General Headquarters Air Force (GHQAF), które – po raz pierwszy od czasów I wojny światowej – skupiły pod jednym dowództwem wszystkie bazujące na terytorium Stanów Zjednoczonych jednostki myśliwskie (Pursuit), bombowe (Bombardment) i szturmowe (Attack), a także 6 dywizjonów rozpoznawczych (Reconnaissance). W dotychczasowej strukturze bowiem poszczególne jednostki lotnicze USAAC podporządkowane były operacyjnie dowódcom jednostek (korpusów, dywizji) Armii Lądowej (Army Field Forces), na obszarze których operowały. Poza strukturami GHQAF pozostała natomiast większość dywizjonów rozpoznawczych, dywizjony obserwacyjne, szkolne, transportowe i pomocnicze, a także wszystkie jednostki lotnicze (w tym także bojowe) bazujące na Filipinach, Hawajach i w Panamie – nadal podlegały one dowódcom odpowiednich jednostek Armii.
Ta zmiana organizacyjna, której ideą było skupienie pod jednym dowództwem większości dywizjonów bojowych USAAC, spowodowała jednak w kolejnych latach duże kłopoty logistyczne i kompetencyjne. Część jednostek podlegała bowiem nadal dowództwu Air Coprs (Office of the Chief of the Air Corps, OCAC), a część – dowódcy GHQAF (Commanding General of the GHQAF, CGGHQAF). Obaj dowódcy podlegali z kolei Szefowi Sztabu Armii (Army’s Chief of Staff). Ponadto nadal np. sprawy szkolenia podstawowego (w tym szkoły lotnicze), techniki, transportu, uzbrojenia i zaopatrzenia pozostały w gestii OCAC, a sprawy operacyjne (w tym np. szkolenie zaawansowane) i kwestie taktyki – w gestii CGGHQAF. W rezultacie w dniu 1 marca 1939 roku nastąpiła kolejna zmiana w strukturze dowodzenia USAAC – OCAC przejęło całkowitą kontrolę nad GHQAF (bez ich likwidacji), a Chief of the Air Corps skupił w swoim ręku wyłączne dowództwo nad całością spraw organizacyjnych, technicznych i operacyjnych lotnictwa.
Wspólne dowództwo istniało nieco ponad 1,5 roku – do 19 listopada 1940 roku. GHQAF zostały wówczas pownownie wyłączone spod jurysdykcji OCAC i podporządkowane dowództwu Armii (w tym okresie GHQAF znane też były pod nieoficjalną nazwą Air Force Combat Command, AFCC). Wreszcie w dniu 20 czerwca 1941 roku Gen. George C. Marshall, Szef Sztabu Armii USA (US Army Chief of Staff), rozkazem Army Regulation 95-5 powołał do życia US Army Air Force (USAAF), które po raz drugi – ale tym razem na trwałe – skupiły pod jednym dowództwem jednostki podległe wcześniej OCAC i GHQAF (AFCC). Pełna integracja nastąpiła jednak dopiero na wiosnę 1942 roku, wraz z reorganizacją amerykańsich sił zbrojnych.
W chwili powstania w 1935 roku GHQAF zorganizowane zostały w trzy skrzydła (Wing): 1st Wing z dowództwem w bazie March Field w stanie Kalifornia, 2nd Wing w Langley Field w stanie Wirginia i 3rd Wing w Barksdale Field w stanie Luizjana. W ich skład weszły 2 grupy szturmowe (Attack Group), 4 grupy bombowe (Bombardment Group), 3 grupy myśliwskie (Pursuit Group), 6 dywizjonów bazowych (Air Base Squadron) i 6 dywizjonów rozpoznawczych (Reconnaissance Squadron). W owym czasie podstawową, najmniejszą samodzielną jednostką organizacyjną USAAC wyposażoną w jednolity sprzęt był dywizjon (Squadron). Dywizjon mógł liczyć od 12 do 30 samolotów (w zależności od rodzaju) i dzielił się na trzy eskadry (Flight, oznaczane literami A, B i C). Dwa do czterech dywizjonów tworzyło grupę (Group). Razem z samolotami dywizjonu dowództwa (Group Headquarters Squadron) grupa mogła liczyć nawet 100-130 samolotów. Grupy były jednostkami o jednolitym przeznaczeniu, choć np. w skład grupy bombowej mógł wchodzić dywizjon rozpoznawczy, a w skład grupy myśliwskiej – dywizjon szturmowy. Istniały także specjalnie utworzone grupy mieszane (Composite Group), składające się z dywizjonów o różnym przeznaczeniu. Dwie lub więcej grup – niekoniecznie tego samego rodzaju – oraz czasami dodatkowo samodzielne dywizjony tworzyły skrzydło (Wing). Dywizjony rozpoznawcze nie były zorganizowane w grupy i w ramach GHQAF podporządkowano je bezpośrednio dowódcom skrzydeł. Dywizjony bazowe również nie tworzyły większych jednostek i miały na stanie samoloty transportowe, łącznikowe, wielozadaniowe i inne pomocnicze. W 1939 roku dywizjony i grupy szturmowe przemianowano na lekkie bombowe, tworząc Bombardment Squadron (Light) i Bombardment Group (Light).
SYSTEM OZNAKOWANIA GHQAF
W dniu 15 listopada 1937 roku wszedł w życie nowy system oznakowania taktycznego samolotów GHQAF. Do tej pory w tym zakresie panowała spora dowolność i sposób oznakowania samolotów był domeną samych jednostek. Na kadłubach malowano godła grup i dywizjonów, a na statecznikach pionowych lub na kadłubie oraz dodatkowo na skrzydłach lub osłonach silników numery taktyczne samolotów. Samoloty dowódców jednostek wyróżniano elementami barwnymi w postaci różnego rodzaju szewronów, pasów, rombów itp. Nowy system oznaczeń pozostawił bez zmian godła jednostek, natomiast ujednolicił sposób oznakowania dywizjonów w ramach grup i oznakowania samolotów dowódców, a przede wszystkim wprowadził zupełnie nowe numery taktyczne samolotów (tzw. „designators”).
Każdy z dywizjonów w ramach danej grupy oznaczał swoje samoloty poprzez malowanie przedniej części osłon silników na oddzielny kolor: biały, żółty lub czerwony (zobacz Rys. 1). Czasem zamiast przedniej części osłony malowano różnej szerokości pas wokół osłony lub nawet całą osłonę, a czasem – zwłaszcza na samolotach Bell P-39, Curtiss P-40 i Lockheed P-38 – także kołpaki śmigieł. Różnice w sposobie malowania występowały między grupami, natomiast w ramach danej grupy pasy na osłonach silników malowano zazwyczaj w taki sam sposób. Dla czwartego dywizjonu w grupie – co jednak było rzadkością w tym okresie – przewidziano kolor niebieski. W 1940 roku zezwolono, aby w trzydywizjonowych grupach można było wybierać dowolne trzy spośród czterech dostępnych kolorów: białego, żółtego, czerwonego i niebieskiego.

Na samolotach dywizjonu dowództwa grupy (Group Headquarters Squadron) osłony silników (lub pasy na osłonach) malowano w postaci „mozaiki” składającej się z kolorów wszystkich dywizjonów podległych danej grupie. „Mozaika” miała się składać z trzech lub czterech (w zależności od ilości dywizjonów w grupie, odpowiednio: trzech lub czterech) kolorowych fragmentów (zobacz Rys. 2), ale czasem malowano wąskie paski w trzech lub czterech kolorach naprzemiennie wokół całej osłony (zobacz Rys. 3). Poszczególne fragmenty czy paski tej „mozaiki” miały być regulaminowo malowane wzdłuż osłony, ale zdarzały się odstępstwa w postaci malowania pasków wokół osłony. Na samolotach dywizjonów rozpoznawczych, podporządkowanych dowódcom skrzydeł, o kolorze osłon silników decydowali właśnie dowódcy skrzydeł. Z kolei na samolotach dywizjonów bazowych oraz należących do dowództw skrzydeł i dowództwa GHQAF (Headquarters Squadron) w ogóle nie stosowano tego rodzaju oznakowań.


Oznakowanie funkcyjne w ramach dywizjonu polegało na malowaniu pasów wokół tylnej części kadłuba, w kolorze przypisanym danemu dywizjonowi. Na samolocie dowódcy dywizjonu (Squadron Commander) były to dwa pionowe pasy, na samolocie dowódcy pierwszej eskadry (A Flight Commander) – jeden pionowy pas, na samolocie dowódcy drugiej eskadry (B Flight Commander) – jeden pas ukośny do przodu, a na samolocie dowódcy trzeciej eskadry (C Flight Commander) – jeden pas ukośny do tyłu (zobacz Rys. 4). Wszystkie pasy miały regulaminową szerokość 5 cali (12,7 cm). Pasy ukośne malowano pod kątem 45 stopni. Na samolotach mających kadłub w kolorze jasnoniebieskim zamiast pasów w kolorze niebieskim stosowano białe, a na samolotach w kolorze srebrnym – czarne lub niebieskie pasy zamiast białych (zobacz przypis 1). Ponadto na samolotach w kolorze srebrnym często pasy w kolorze żółtym odcinano od tła cienkimi czarnymi liniami.

Oznakowanie kadłubowe dla samolotów dowódców grup (Group Commander) nie zostało określone w przepisach, ale w niektórych grupach stosowano trzy lub cztery pasy w kolorach wszystkich dywizjonów (analogicznie do „mozaiki” pasków na osłonie silników samolotów dywizjonu dowództwa grupy), malowane pionowo lub ukośnie wokół tylnej części kadłuba i/lub ukośnie na górnej i dolnej powierzchni skrzydeł. Od sierpnia 1941 roku, po wprowadzeniu malowania maskujacego samolotów, zaczęto rezygnować z oznakowania w postaci barwnych pasów, choć można je było spotkać sporadycznie jeszcze na początku 1942 roku. Najdłużej przetrwało malowanie kołpaków śmigieł na kolor dywizjonu.
Największą innowacją w stosunku do poprzedniego okresu były nowe numery taktyczne samolotów (tzw. „designators”). Składały się one zasadniczo z dwóch liter, identyfikujących rodzaj i numer jednostki oraz jednej lub dwóch (rzadko trzech) cyfr, będących indywidualnym numerem samolotu w ramach tej jednostki. Pierwsza litera oznaczenia określała rodzaj jednostki: A – Attack Group, B – Bombardment Group, P – Pursuit Group, K – Air Base Squadron, R – Reconnaissance Squadron, W – Wing (a ściślej samoloty należące do dywizjonu dowództwa skrzydła). Wyjątkiem były samoloty należące do dywizjonu dowództwa GHQAF (Headquarters Squadron, GHQAF), które otrzymały dwuliterowe oznaczenie HQ – Headquarters GHQAF. Druga litera oznaczenia określała numer jednostki: np. literą A oznaczano jednostkę (skrzydło, grupę, dywizjon) numer 1 (litera A jako pierwsza litera alfabetu), literą B – jednostkę numer 2 (litera B jako druga litera alfabetu), literą O jednostkę nr 15 (litera O jako piętnasta litera alfabetu), literą T jednostkę numer 20 (litera T jako dwudziesta litera alfabetu) itp. – według kolejności liter w alfabecie. Wyjątkiem były dywizjony rozpoznacze, gdzie drugiej litery nie stosowano, a numer dywizjonu określany był poprzez numer indywidualny samolotu (poszczególnym dywizjonom rozpoznawczym GHQAF przydzielono bowiem określone zakresy numerów dla ich samolotów). Oznaczenia przydzielone jednostkom wchodzącym w skład GHQAF zestawiono w Tabeli 1 poniżej:
Oznaczenie literowe | Jednostka | Zakres numerów | ||
HQ – HEADQUARTERS GHQAF (DOWÓDZTWO GHQAF) | ||||
HQ | Headquarters Squadron, GHQAF | od HQ 1 w górę | ||
W – WING (SKRZYDŁO) | ||||
WA | Headquarters Squadron, 1st Wing | od WA 1 w górę | ||
WB | Headquarters Squadron, 2nd Wing | od WB 1 w górę | ||
WC | Headquarters Squadron, 3rd Wing | od WC 1 w górę | ||
A – ATTACK GROUP (GRUPA SZTURMOWA) | ||||
AC | 3rd Attack Group | od AC 1 w górę | ||
AQ | 17th Attack Group | od AQ 1 w górę | ||
B – BOMBARDMENT GROUP (GRUPA BOMBOWA) | ||||
BB | 2nd Bombardment Group | od BB 1 w górę | ||
BG | 7th Bombardment Group | od BG 1 w górę | ||
BI | 9th Bombardment Group | od BI 1 w górę | ||
BS | 19th Bombardment Group | od BS 1 w górę | ||
P – PURSUIT GROUP (GRUPA MYŚLIWSKA) | ||||
PA | 1st Pursuit Group | od PA 1 w górę | ||
PH | 8th Pursuit Group(1) | od PH 1 w górę | ||
PT | 20th Attack Group | od PT 1 w górę | ||
K – AIR BASE SQUADRON (DYWIZJON BAZOWY) | ||||
KA | 1st Air Base Squadron | od KA 1 w górę | ||
KB | 2nd Air Base Squadron | od KB 1 w górę | ||
KC | 3rd Air Base Squadron | od KC 1 w górę | ||
KD | 4th Air Base Squadron | od KD 1 w górę | ||
KE | 5th Air Base Squadron | od KE 1 w górę | ||
KF | 6th Air Base Squadron | od KF 1 w górę | ||
R – RECONNAISSANCE SQUADRON (DYWIZJON ROZPOZNAWCZY) | ||||
R | 18th Reconnaissance Squadron | od R 1 do R 15 | ||
21st Reconnaissance Squadron | od R 16 do R 30 | |||
38th Reconnaissance Squadron | od R 31 do R 45 | |||
41st Reconnaissance Squadron | od R 46 do R 60 | |||
88th Reconnaissance Squadron | od R 61 do R 75 | |||
89th Reconnaissance Squadron | od R 76 do R 90 | |||
Przypisy do tabeli: (1) – w skład 8th Pursuit Group wchodził też 37th Attack Squadron; |
Tabela 1 – Oznaczenia taktyczne jednostek GHQAF wprowadzone w listopadzie 1937 roku
Ciekawostką jest, że w 1939 roku kilka jednostek bazujących na Hawajach i Filipinach – choć nie wchodziły w skład GHQAF – wprowadziło do użycia identyczny system numerów taktycznych. Nie wiadomo, czy była to inicjatywa własna dowódców tych grup, czy też jakiś oficjalny rozkaz lub zalecenie OCAC. Jedną z nich była np. 18th Pursuit Group, która jako swoje oznaczenie przyjęła litery PR (P – Pursuit, R – osiemnasta litera alfabetu).
Jeśli chodzi o numery indywidualne samolotów, to nadawano je kolejno w ramach poszczególnych jednostek. W grupach składających się z trzech dywizjonów dla samolotów dowództwa grupy (Group Headquarters Squadron) zarezerwowane były numery z zakresu od 1 do 9, dla samolotów pierwszego dywizjonu w grupie – numery od 10 do 39, dla drugiego dywizjonu – od 40 do 69, a dla trzeciego dywizjonu – od 70 do 99. W kilku przypadkach, gdy ilość samolotów w dywizjonie przekraczała 30, kolejnym samolotom przydzielano numery z analogicznych zakresów powyżej 100, np. 110 do 139, 140 do 169 i 170 do 199. Dowódca grupy zazwyczaj latał na samolocie oznaczonym numerem 1, a dowódcy dywizjonów – na samolotach z najniższym lub najwyższym numerem należącym do danego dywizjonu. Oznaczenie w pełnej postaci literowo-cyfrowej – np. HQ 6, PA 11, BS 16, KD 10 czy R 16 – malowano po obu stronach statecznika pionowego, przy czym litery znajdowały się u góry, a cyfry pod nimi (zobacz Rys. 5), a także na górnej i dolnej powierzchni lewego skrzydła, pomiędzy krawędzią natarcia a znajdującym się tam napisem ARMY lub pomiędzy tym napisem a krawędzią spływu (zobacz Rys. 6). Sam numer indywidualny samolotu powtarzano często na przodzie kadłuba lub osłonie silnika. Na jasnym tle statecznika i skrzydeł (żółtym, srebrnym, 43 Neutral Gray) oznaczenia miały kolor czarny, a na ciemnym tle (41 Dark Olive Drab) – żółty.


Wprowadzony przez GHQAF system oznakowań taktycznych stosowany był do połowy 1940 roku, kiedy to został zmodyfikowany i zaadaptowany przez pozostałe jednostki USAAC. Stare oznaczenia pozostały jednak w użyciu jeszcze przez kilka miesięcy, nawet do początku 1941 roku.
ZMODYFIKOWANY SYSTEM OZNAKOWANIA USAAC
W maju 1940 roku zmodyfikowano system oznakowania taktycznego samolotów USAAC (zobacz przypis 2), pozostawiając bez zmian godła jednostek, barwne oznakowanie dywizjonów w ramach grup i oznakowanie samolotów dowódców. Główną przyczyną zmiany numerów taktycznych była chęć ujednolicenia systemu oznakowania samolotów w całym lotnictwie wojskowym i objęcia nim także tych jednostek, które pozostawały poza strukturami GHQAF. Tymczasem ilość liter dostępnych w alfabecie okazała się niewystarczająca by zakodować pod nimi numery wszystkich grup i innych jednostek. O ile bowiem jeszcze na wiosnę 1939 roku plan rozwoju USAAC zakładał sformowanie do czerwca 1941 roku 24 grup bojowych (tzw. 24 Group Program), to już w maju 1940 roku plan ten znacząco rozbudowano i zastąpiono nowym, przewidującym utworzenie aż 41 grup bojowych (tzw. 41 Group Program). Nowe oznaczenia taktyczne składały się – podobnie jak poprzednio – z oznaczenia jednostki i indywidualnego numeru samolotu w jednostce. Tym razem jednak oznaczenie jednostki składało się z jednej lub kilku cyfr, oznaczających numer jednostki oraz jednej lub kilku liter, oznaczających rodzaj jednostki. W przypadku niektórych jednostek specjalnych (np. ośrodków doświadczalnych, składnic sprzętu) zamiast cyfr oznaczających numer jednostki stosowano literę, określającą nazwę jednostki. Oznaczenia literowe przydzielone różnym rodzajom jednostek wchodzących w skład USAAC zestawiono w Tabeli 2 poniżej:
Oznaczenie literowe | Rodzaj jednostki | Przykładowe oznaczenie | Jednostka |
AB | Air Base | 10AB | 10th Air Base Squadron |
AD | Air Depot | FAD | Fairfield Air Depot |
MAD | Middletown Air Depot | ||
SEAD | Southeast Air Depot | ||
SAAD | San Antonio Air Depot | ||
SAD | Sacramento Air Depot | ||
PAD | Panama Air Depot | ||
HAD | Hawaiian Air Depot | ||
PHAD | Philippine Air Depot | ||
AO | Air Officer | 2AO | 2nd Corps Area Air Officer |
B | Bombardment Group | 9B | 9th Bombardment Group |
C | Communications Squadron | 1C | 1st Communications Squadron |
HQ | Headquarters GHQAF | HQ | Headquarters Squadron, GHQAF |
IM | Instructor (Miscellaneous) | IM | Instructor, Miscellaneous |
MD | Materiel Division | MD | Materiel Division |
M | Miscellaneous (Composite Group) | 4MB | dywizjon bombowy z 4th Composite Group |
NG | National Guard | 15NG | 115th National Guard Observation Squadron |
O | Observation | 22O | 22nd Observation Squadron |
OR | Organized Reserve | 8OR | 8th Corps Area Organized Reserve |
PH | Photo | 1PH | 1st Photo Squadron |
P | Pursuit Group | 20P | 20th Pursuit Group |
R | Reconnaissance | 41R | 41st Reconnaissance Squadron |
ED | School | 52ED | 52nd School Squadron |
S | Staff | 1S | 1st Staff Squadron |
TS | Technical Supervisor | TS | Technical Supervisor |
T | Transport | 6T | 6th Transport Squadron |
W | Wing | 3W | Headquarters Squadron, 3rd Wing |
WO | Weather Observation | 2WO | 2nd Weather Observation Squadron |
Tabela 2 – Oznaczenia taktyczne jednostek USAAC wprowadzone w maju 1940 roku
Warto zwrócić uwagę, że dywizjony obserwacyjne Gwardii Narodowej (US National Guard, NG) oznaczone zostały symbolem NG zamiast O, dla odróżnienia od dywizjonów obserwacyjnych wchodzących w skład USAAC. Dywizjony National Guard nosiły numery od 100 do 199, ale w numerach taktycznych malowanych na samolotach pierwszą cyfrę 1 pomijano, pisząc np. 19NG 3 zamiast 119NG 3 (samolot nr 3 z 119th National Guard Observation Squadron). Co ciekawe, gdy dywizjon NG mobilizowano do służby w USAAC oznaczenie zmieniano na typowe dla dywizjonów obserwacyjnych lotnictwa, np. z 54NG 14 (samolot nr 14 z 154th National Guard Observation Squadron) na 154O 14 (samolot nr 14 z 154th Observation Squadron).
Symbol literowy grupy mieszanej (Composite Group) składał się z litery M, oznaczającej jednostki różne (Miscellaneous) oraz litery określającej rodzaj konkretnego dywizjonu (np. P dla dywizjonów myśliwskich Pursuit Squadron). Tak więc np. oznaczenie 4MP 69 oznaczało samolot nr 69 z dywizjonu myśliwskiego (na co wskazuje litera P) ze składu 4th Composite Group (na co wskazuje oznaczenie jednostki 4M).
Kolejną ciekawostką jest to, że literę O w oznaczeniach jednostek zapisywano (i malowano na samolotach) z poziomą kreską wewnątrz (lub jej fragmentami), w celu wyraźnego odróżnienia jej od cyfry 0 (zero) i uniknięcia ewentualnych pomyłek. W przeciwnym razie trudno byłoby rozstrzygnąć, czy np. oznaczenie jednostki 50R (pięćdziesiąt-R) symbolizuje 50th Reconnaissance Squadron, czy może 5OR (pięć-OR), czyli 5th Corps Area, Organized Reserve.
Oznaczenie w pełnej postaci literowo-cyfrowej malowano tak jak poprzednio po obu stronach statecznika pionowego, przy czym numer indywidualny samolotu tym razem znajdował się u góry, a oznaczenie jednostki pod nim (zobacz Rys. 7), a także na górnej i dolnej powierzchni lewego skrzydła, pomiędzy krawędzią natarcia a znajdującym się tam napisem ARMY lub pomiędzy tym napisem a krawędzią spływu (np. 7B 52, 31P 17, 4MP 69, 21R 29, 52ED 320, MD 105 czy 10AB 160). Sam numer indywidualny samolotu powtarzano często na przedniej i/lub środkowej części kadłuba, osłonie silnika, a czasem nawet na krawędziach natarcia skrzydeł. Na jasnym tle statecznika i skrzydeł (żółtym, srebrnym, 43 Neutral Gray) oznaczenia malowano na kolor czarny, a na ciemnym tle (41 Dark Olive Drab) – początkowo na żółto, a od sierpnia 1941 roku również na czarno.

Opisane powyżej numery taktyczne stosowane były do sierpnia 1941 roku, kiedy to zarządzeniem Air Corps Circular 100-4 zastąpione zostały zupełnie nowymi numerami, opartymi na numerze seryjnym płatowca (Fiscal Year/Serial Number). Jednak stare numery taktyczne można było spotkać na samolotach jeszcze so początku 1942 roku.
Przypisy:
(1) w omawianym okresie na samolotach USAAC stosowano trzy standardowe (regulaminowe) rodzaje malowania (de)maskującego: (i) jasnoniebieski (23 Light Blue) kadłub z żółtymi (4 Yellow) skrzydłami i usterzeniem; (ii) cały płatowiec w naturalnym kolorze metalu (Natural Metal Finish) z elemenatmi płóciennymi i drewnianymi malowanymi na kolor srebrny (Aluminum) oraz (iii) dwubarwny kamuflaż złożony z koloru oliwkowozielonego (41 Dark Olive Drab) na górnych i bocznych oraz ciemnoszarego (43 Neutral Gray) na dolnych powierzchniach.
(2) w wydanej niedawno 3 części monografii samolotu Lockheed P-38 „Lightning” (Monografie Lotnicze nr 70, wydawnictwo AJ-Press, Gdańsk 2002) w rozdziale dotyczącym oznaczeń organizacyjnych znalazła się informacja, jakoby system ten wprowadzono już w 1936 roku. Jest to jednak oczywista pomyłka, gdyż nie uwzględnia wprowadzonego w 1937 roku nieco odmiennego systemu oznaczeń GHQAF.
Wykaz literatury:
1. D. Bell „Air Force Colors”, Vol. 1 „1926-1942”, Squadron/Signal, Carrollton, Texas, 1995
2. Wings nr 8/1972
3. W. Green, G. Swanborough „Flying Colours”, Tiger Books, London, 1990
4. różne czasopisma lotniczo-modelarskie
5. różne monografie samolotów
6. S. M. Fleischer „USAAC camouflage & markings 1926-1941”, Aviatik, Bytom, 2003