Pilatus P-2

Autorzy Leszek Wieliczko i Jacek Wilczyński

---

Znana do dzisiaj szwajcarska firma lotnicza Pilatus Flugzeugwerke A.G. założona została w grudniu 1939 roku w Stans koło Lucerny przez przemysłowców Georga M. E. Bührle (właściciela m.in. firmy zbrojeniowej Oerlikon) i Antoine Gazda. Głównym konstruktorem został inż. H. Fierz, poprzednio pracujący m.in. w służbach technicznych towarzystwa lotniczego Swissair, a wcześniej w firmie Flugzeugbau Alfred Comte.

W pierwszych latach II wojny światowej firma Pilatus podjęła próby uzyskania licecji na jeden z dwóch typów nowoczesnych samolotów szkolno-treningowych – włoski SAI-Ambrosini SAI-7 lub niemiecki Arado Ar 96B. Gdy obie próby okazały się bezowocne, Pilatus postanowił samodzielnie i na własne ryzyko opracować podobnej klasy samolot.

Na początku lat czterdziestych dyrektor techniczny i główny projektant Henri Fierz ostatecznie opracował P-2. Wstępny projekt wstępny został przedłożony departamentowi wojskowemu w listopadzie 1942 roku i został zatwierdzony. Pomysł został przyjęty z dużym zainteresowaniem, gdyż używane w tej roli niemieckie samoloty Messerschmitt Bf 108B „Taifun” zaczynały się starzeć i wymagały coraz większych nakładów na obsługę techniczną. Schweizerische Flugwaffe potrzebowały nowego samolotu szkolno-treningowego do dwóch rodzajów zadań: zaawansowanego szkolenia w pilotażu przy przejściu z samolotów szkolnych na bojowe (Umschulungsflugzeug) oraz szkolenia bojowego w użyciu broni strzeleckiej, zrzutu bomb i obsługi radiostacji w locie (Übungsflugzeug für das Waffentraining).

Nowy samolot, był wolnonośnym dolnopłatem o mieszanej konstrukcji z zakrytymi kabinami załogi i chowanym trójkołowym podwoziem z kółkiem ogonowym. Kadłub miał konstrukcję całkowicie metalową, opartą na czterech głównych podłużnicach. Boki kadłuba były płaskie, a górną i dolną część kadłuba za kabiną załogi wykonano z odejmowalnych paneli (dla ułatwienia obsługi znajdujących się tam urządzeń i instalacji). Wolnonośne usterzenie o konstrukcji metalowej ze sterami krytymi płótnem. Dwudźwigarowe jednoczęściowe skrzydła o trapezowym obrysie miały konstrukcję drewnianą (wg innych źródeł metalową) krytą sklejką i płótnem. Jedynie krawędzie natarcia przykadłubowych części skrzydeł miały konstrukcję metalową. Lotki o drewnianej (wg innych źródeł metalowej) konstrukcji kryte były płótnem. Skrzydło wyposażono w klapy o drewnianej konstrukcji, kryte sklejką. Pomiędzy dźwigarami skrzydła umieszczono trzy zbiornki paliwa o łącznej pojemności 225 litrów (wg innych źródeł 240 litrów).

Kabina załogi z fotelami w układzie tandem zakryta była długą przeszkloną osłoną. W zadaniach szkolno-treningowych uczeń zajmował miejsce w przedniej kabinie, a instruktor w tylnej. Wyposażenie kabiny umożliwiało loty nocne. Przewdziano również możliwość zamontowania w samolocie radiostacji lub kamer fotograficznych. Miało to pozwolić na wykonywanie także ograniczonych zadań bojowych (w takim przypadku pilot zamował miejsce w przedniej kabinie, a obserwator w tylnej). Jednogoleniowe koła główne podwozia chowane były hydraulicznie w kierunku do kadłuba do komór w poszerzonych, przykadłubowych częściach skrzydeł. Do napędu maszyny zastosowano niemiecki chłodzony powietrzem 12-cylindrowy silnik rzędowy w układzie odwróconego V typu Argus As 410A-2, produkowany w owym czasie w zakładach Walter w okupowanych Czechach.

Dla przyspieszenia budowy nowego samolotu – a także z braku własnych doświadczeń w tej dziedzinie – konstruktorzy firmy Pilatus zastosowali w P-2 wiele części i podzespołów z innych samolotów, m.in. przyrządy pokładowe ze szwajcarskich samolotów EKW C-3604 i Doflug D-3802A, a podwozie (główne i ogonowe), hamulce kół, napędy klap, stery wysokości i pompy hydrauliczne z niemieckich samolotów Messerschmitt Bf 109D i Bf 109E.

Pod koniec 1943 roku rozpoczęto budowę pierwszego prototypu (nr fabryczny 20), który oznaczono P-2/01 (lub P-2.01). Jego oblotu – z cywilną rejestracją HB-GAB – dokonał 27 kwietnia 1945 roku pilot doświadczalny Horst Siegfried. W dniu 25 maja maszynę zaprezentowano na lotnisku Buochs koło Stans przedstawicielom Schweizerische Flugwaffe. Pod koniec września prototyp został zakupiony przez szwajcarskie lotnictwo wojskowe, gdzie otrzymał numer ewidencyjny A-101 (później zmieniony na U-101). Po dwumiesięcznych intensywnych testach prowadzonych przez Direktion der Militärflugplatze (DMP) maszynę zaakceptowano do służby i rozpoczęto przygotowania do produkcji seryjnej.

W międzyczasie w firmie Pilatus wykonano także płatowiec przeznaczony do prób statycznych. Nie miał on numeru fabrycznego i nie jest wliczany do łącznej ilości wyprodukowanych egzemplarzy, ale mimo to znany był pod oznaczeniem P-2/02 (lub P-2.02).

W czerwcu 1944 roku, po inwazji Aliantów w Normandii i spodziewanej rychłej klęsce Niemiec, szwajcarski Kriegstechnische Abteilung (KTA) polecił firmie Pilatus opracowanie wersji P-2 napędzanej alternatywnym silnikiem na wypadek, gdyby nie były możliwe dostawy silników Argus As 410. Do napędu wybrano zatem stare francuskie 12-cylindrowe silniki rzędowe w układzie V typu Hispano-Suiza HS-12Mb (inaczej HS-57), produkowane swego czasu na licencji w zakładach Schweizerischen Lokomotiv- und Maschinenfabrik (SLM) i zdemontowane z wycofanych z eksploatacji myśliwców Dewoitine D-27. Silniki HS-12Mb były chłodzone cieczą, co wymusiło na konstruktorach kilka zmian w konstrukcji samolotu. Przede wszystkim pod tylną częścią kadłuba pojawił się obszerny wlot powietrza do chłodnicy. Inny kształt otrzymał także przód kadłuba i okapotowanie silnika. Pod silnikiem z kolei umieszczono chłodnicę oleju. Zmianie uległy także mechanizmy napędów instalacji hydraulicznej. Ponadto śmigło Argus L22 zastąpiono śmigłem typu Escher-Wyss.

Zbudowano dwa prototypy z silnikiem HS-12Mb – szkolny (Schulflugzeug) P-2/03 (inaczej P-2.03; nr fabr. 22) i treningowy (Übungsflugzeug) P-2/04 (inaczej P-2.04; nr fabr. 21). Maszyna P-2/04 – przeznaczona do treningu bojowego – otrzymała dodatkowo radiostację z masztem umieszczonym na przodzie kadłuba przed kabiną, karabin maszynowy kalibru 7,9 mm typu (prawdopodobnie) Rheinmetall-Borsig MG 17 w kadłubie nad silnikiem oraz cztery (?) zaczepy na lekkie bomby ćwiczebne pod skrzydłami. Dodatkowo w tylnej kabinie można było montować ruchomy karabin maszynowy kalibru 7,9 mm (?). W tym celu tylną część osłony kabiny wykonano w całości jako przeszkloną i odsuwaną do tyłu razem z limuzyną (we wszystkich pozostałych wersjach zakończenie osłony kabiny w postaci małego „garbu” wykonane było z blachy i było nieruchome).

W lecie 1947 roku oba prototypy – P-2/03 i P-2/04 – przeleciały na lotnisko Dübendorf w celu przeprowadzenia prób w locie. W tym czasie otrzymały one wojskowe numery ewidencyjne (odpowiednio) A-102 i U-101. W wyniku prób stwierdzono m.in. słabe osiągi i z dalszego rozwoju tych wersji zrezygnowano. Tym bardziej, że mimo zakończenia wojny wciąż dostępne były silniki typu Argus. Oba samoloty latały w barwach Schweizerische Flugwaffe przez wiele lat. Prototyp P-2/03 utracono w wypadku w dniu 11 września 1957 roku, gdy w efekcie przymusowego lądowania po awarii silnika maszyna uległa rozbiciu. Również awaria silnika była przyczyną wycofania ze służby w 1962 roku prototypu P-2/04. W tym czasie maszyna ta nosiła już nowy numer ewidencyjny U-131.

W 1946 roku przystąpiono do produkcji pierwszej wersji seryjnej – szkolno-treningowej (Schulflugzeug) P-2/05 (inaczej P-2.05). Jej wzorcem był pierwszy prototyp P-2/01. Samoloty napędzane były silnikami typu Argus As 410, produkowanymi także po wojnie w czechosłowackiej wytwórni Walter. Nie miały ani radiostacji, ani uzbrojenia i przeznaczone były do zaawansowanego szkolenia w pilotażu. Zbudowano 26 egzemplarzy P-2/05 (numery fabr. 23 do 48). Otrzymały one początkowo numery ewidencyjne A-103 do A-128, po 1965 roku zmienione na U-103 do U-128 (z wyjątkiem U-112 – numeru nie przydzielono ze względu na to, że jeden egzemplarz uległ wypadkowi w latach 50-tych). Również po 1965 roku samoloty wyposażono w radiostacje.

W latach 1948-1950 zbudowano także drugą serię 26 maszyn, tym razem w wersji treningowej bojowej (Übungsflugzeug) P-2/06 (inaczej P-2.06; numery fabr. 49 do 52 i 56 do 77). Również one napędzane były silnikami typu Argus (Walter) As 410 i ich osiągi i własności lotne były zbliżone do P-2/05. Samoloty otrzymały uzbrojenie złożone z jednego karabinu maszynowego typu Rheinmetall-Borsig MG 17 w kadłubie nad silnikiem. Broń ta pochodziła z wycofanych z eksploatacji myśliwców Messerschmitt Bf 109D i E. Dodatkowo na dwóch (czterech ?) zaczepach pod skrzydłami można było przenosić lekkie bomby ćwiczebne o łącznej masie do 150 kg. Samoloty P-2/06 nosiły do 1965 roku numery ewidencyjne U-103 do U-128, potem zmienione na U-132 do U-157 (z wyjątkiem U-137, U-149 i U-151, których to numerów nie przydzielono ze względu na to, że trzy egzemplarze uległy wypadkom w latach 50-tych).

Samoloty P-2 służyły z powodzeniem w lotnictwie wojskowym Szwajcarii ponad 30 lat – aż do początku lat 80-tych ! Były to bardzo udane samoloty, przyjemne w pilotażu i lubiane przez pilotów. Dzięki chowanemu podwoziu, klapom, przestawialnemu śmigłu, uzbrojeniu (w wersji P-2/06) i przystosowaniu do lotów nocnych można było na nich trenować wszystkie elementy pilotażu niezbędne do przejścia na samoloty bojowe. Od połowy lat 60-tych P-2 służyły głównie do podstawowego szkolenia w pilotażu i nauki latania według przyrządów. W maju 1981 roku ostatnie pozostające w służbie 23 egzemplarze P-2/05 i P-2/06 zostały zaoferowane na sprzedaż użytkownikom cywilnym. Nabywców w Szwajcarii, Belgii, Francji, Wielkiej Brytanii, Niemczech i USA znalazło blisko 20 samolotów. Wiele z nich lata do dnia dzisiejszego, często w fikcyjnym niemieckim kamuflażu „udając” na różnych pokazach myśliwce Luftwaffe z okresu II wojny światowej. Natomiast egzemplarz P-2/06 numer U-134 jest obecnie eksponatem Museum der Schweizerischen Fliegertruppen (Fliegermuseum) w Dübendorf koło Zurichu. Z kolei pierwszy prototyp P-2/01 HB-GAB/A-101/U-101 jest eksponowany w siedzibie zakładów Pilatus.

---

Dane taktyczno-techniczne wersji P-2/05:

Konstrukcja: jednosilnikowy dwumiejscowy dolnopłat wolnonośny z zakrytymi kabinami i chowanym trójkołowym podwoziem z kółkiem ogonowym. Konstrukcja mieszana metalowo-drewniana z pokryciem metalowym, sklejkowym i płóciennym. Usterzenie klasyczne, wolnonośne. Zapas paliwa 225 litrów (wg innych źródeł 240 litrów).

Wymiary

rozpiętość 11,00 m

długość 9,07 m

wysokość 2,70 m

powierzchnia nośna 17,00 m²

Masy

masa własna 1410 kg (wg innych źródeł 1380 kg)

masa startowa 1800 kg

Obciążenia

obciążenie powierzchni nośnej 105,88 kg/m²

obciążenie mocy startowej 5,26 kg/kW (3,87 kg/KM)

Osiągi

prędkość maksymalna 336 km/h na wysokości 2000 m (wg innych źródeł 340 km/h na wysokości 2500 m lub 320 km/h)

dopuszczalna prędkość nurkowania 705 km/h (wg innych źródeł 720 km/h)

prędkość przelotowa 265 km/h (wg innych źródeł 306 km/h na wysokości 4500 m)

prędkość minimalna 120 km/h (wg innych źródeł 105 km/h)

prędkość wznoszenia 6,7 m/s (wg innych źródeł 6,5 lub 7,5 m/s) na wysokości 0 m

pułap 6500 m (wg innych źródeł 6600 m)

zasięg (przy prędkości przelotowej) 865 km

rozbieg (na pasie trawiastym) 230 m

dobieg (na pasie trawiastym) 157 m

Napęd: P-2/01, P-2/05 i P-2/06 – jeden 12-cylindrowy silnik rzędowy w układzie odwróconego V, chłodzony powietrzem, typu Argus As 410A-2 o maksymalnej mocy startowej 342 kW (465 KM) na wysokości 0 m i mocy nominalnej 272 kW (370 KM) na wysokości 2000 m, napędzający 2-łopatowe metalowe śmigło przestawialne typu Argus L22 o średnicy 2,59 m

P-2/03, P-2/04 – jeden 12-cylindrowy silnik rzędowy w układzie V, chłodzony cieczą, typu Hispano-Suiza HS-12Mb (inaczej HS-57) o mocy maksymalnej 368 kW (500 KM), napędzający 2-łopatowe metalowe śmigło przestawialne typu Escher-Wyss

Uzbrojenie: P-2/01, P-2/03, P-2/05 – brak

P-2/04 – jeden stały karabin maszynowy kalibru 7,9 mm typu Rheinmetall-Borsig MG 17 w kadłubie nad silnikiem, jeden ruchomy karabin maszynowy kalibru 7,9 mm (?) w stanowisku strzeleckim w tylnej kabinie oraz cztery (?) zaczepy na lekkie bomby ćwiczebne pod skrzydłami

P-2/06 – jeden stały karabin maszynowy kalibru 7,9 mm typu Rheinmetall-Borsig MG 17 w kadłubie nad silnikiem (z zapasem 180 nabojów) oraz maksymalnie 150 kg ładunku (np. bomby ćwiczebne) na dwóch (czterech ?) zewnętrznych zaczepach pod skrzydłami

Załoga: 2 osoby (instruktor + uczeń lub pilot + obserwator)

Wytwórnia: Pilatus Flugzeugwerke A.G., Stans, Szwajcaria

Produkcja: 3 prototypy (P-2/01, P-2/03 i P-2/04) + 52 egzemplarze seryjne (w tym 26 egzemplarzy wersji P-2/05 i 26 egzemplarzy wersji P-2/06)

Użytkownicy: wojskowi – Szwajcaria, cywilni – Szwajcaria, Francja, Belgia, Wielka Brytania, Niemcy, USA

Samoloty Pilatus P-2 w służbie lotnictwa wojskowego Szwajcarii
Oznaczenie   wersji	Rejestracja   cywilna	Numery   fabryczne	Wojskowe numery   ewidencyjne		Ilość	Uwagi
			przed zmianą	po zmianie
P-2/01	HB-GAB	20	A-101	U-101	1	pierwszy prototyp
P-2/02	–	–	–	–	[1]	płatowiec do prób statycznych
P-2/03	–	22	A-102	–	1	prototyp z silnikiem Hispano-Suiza (Schulflugzeug)
P-2/04	–	21	U-101	U-131	1	prototyp z silnikiem Hispano-Suiza (Übungsflugzeug)
P-2/05	–	23 do 48	A-103 do A-128	U-103 do U-128(1)	26	seryjne (Schulflugzeug)
P-2/06	–	49 do 52 56 do 77	U-103 do U-128	U-132 do U-157(2)	26	seryjne (Übungsflugzeug)
Przypisy do tabeli: (1) – z wyjątkiem U-112; (2) – z wyjątkiem U-137, U-149 i U-151;