Talleres “Teziutlan”
Autor – Leszek Wieliczko
Meksykańska państwowa wytwórnia lotnicza Talleres Nacionales de Construcciones Aeronáuticas (w skrócie TNCA) założona została w listopadzie 1915 roku w Balbuena koło miasta Meksyk. Początkowo zajmowała się produkcją silników lotniczych i samolotów różnych typów, głównie Bleriot i Morane na licencji francuskiej. Pod koniec lat 20-tych wyprodukowała niewielką serię samolotów bombowo-rozpoznawczych Azcárate O-E-1 i szkolnych Azcárate E. Jednak w 1930 roku rząd Meksyku zaprzestał produkcji nowych samolotów w TNCA i praktycznie aż do początku lat 40-tych fabryka zajmowała się jedynie remontami i bieżącymi przeglądami eksploatowanych maszyn.
Sytuacja zmieniła się ponownie, gdy w 1940 lub 1941 roku Gral. (generał) Roberto Fierro Villalobos, Director de la Aeronáutica Militar – dowódca meksykańskiego lotnictwa wojskowego Fuerza Aérea Mexicana (FAM), zainteresował się możliwością skonstruowania w Meksyku dwumiejscowego samolotu szkolnego, przy wykorzystaniu rodzimych materiałów i siłami własnego przemysłu. Miał on zastąpić przestarzałe dwupłatowce Azcárate E i nieco nowsze Barrera “Ares” i stać się podstawowym wyposażeniem wojskowej szkoły lotniczej Escuela Militar de Aviación w Monterrey, Nuevo León. Do prac nad nowym samolotem wg pomysłu generała Fierro przystąpił zespół konstruktorów pod kierownictwem doświadczonego inż. Antonio Sea, który miał na koncie m.in. samoloty sportowe Sea Sport “La Chancla” i Sea Teul “Zacatecas”, a swój pierwszy samolot skonstruował już w 1908 roku.
Zaprojektowany przez inż. Sea samolot był wolnonośnym dolnopłatem z odkrytymi kabinami załogi i stałym trójkołowym podwoziem z kółkiem ogonowym. W obu kabinach znajdował się komplet sterownic i przyrządów pilotażowych. Konstrukcja maszyny była całkowicie drewniana, kryta sklejką i płótnem. Samolot wyróżnał się skrzydłami o dużej rozpiętości i powierzchni nośnej, aby umożliwić loty nad leżącymi na dużych wysokościach nad poziomem morza wyżynami środkowego Meksyku. Ciekawostką konstrukcyjną był trzyczęściowy statecznik poziomy, składający się z wychylanej części przedniej (krawędzi natarcia), nieruchomej części środkowej i klasycznych sterów wysokości. Wychylanie części przedniej mogło się odbywać podczas lotu, co zapewniało zachowanie stateczności podłużnej w każdych warunkach lotu. Do napędu samolotu użyto amerykańskiego 4-cylindrowego silnika rzędowego firmy Lycoming (prawdopodobnie serii znanej w lotnictwe USA pod oznaczeniem O-290) o mocy 93 kW (125 hp, 127 KM). Był to jeden z niewielu podzespołów konstrukcji samolotu pochodzący spoza Meksyku. Większość pozostałych elementów – w tym np. śmigło, podwozie, ogumienie kół itp. – wykonano w kraju. Wg oficjalnych informacji rządu był to pierwszy samolot meksykańskiej konstrukcji, w którym aż 95% elementów zostało wyprodukowane własnymi siłami w Meksyku.
Prototyp samolotu zbudowany został pod osobistym nadzorem inż. Sea prawdopodobnie w 1941 roku i oblatany przez pilota doświadczalnego zakładów TNCA Tte. (kapitana) Radamésa Gaxiola Andrade. Próby w locie potwierdziły znakomite osiągi maszyny, mimo że prowadzone były z lotniska Balbuena koło stolicy kraju, leżącego na wysokości 2260 m n.p.m. Samolot charakteryzował się bardzo małą prędkością lądowania, dużym zasięgiem, ogromną długotrwałością lotu i sporą rezerwą mocy silnika (np. przy 50% mocy bez trudu osiągał pułap 3000 m). Dzęki niewielkiemu rozbiegowi i dobiegowi mógł operować z niewielkich lotnisk. Jeden z lotów próbnych (niektóre źródła sugerują, że pierwszy) wykonał nawet osobiście sam Gral. Roberto Fierro, co miało podkreślić jego osobiste zaangażowanie w powstanie nowego samolotu. Innym tego przejawem było logo samolotu namalowane na stateczniku pionowym – tarcza herbowa utworzona ze stylizowanych inicjałów FyS, co było skrótem od “Fierro y Sea”. Podczas innego z lotów samolot, pilotowany przez Tte. Gaxiola, przeleciał bez żadnych problemów do Monterrey, udowadniając zdolność do długotrwałych przelotów.
Nowy meksykański samolot otrzymał nazwę “Teziutlan” – od miejscowości, w której urodził się prezydent Meksyku Gral. Manuel Avila Camacho. W zwązku z tym oficjalna uroczystość nadania nazwy samolotowi, która odbyła się 24 lutego 1942 roku, otrzymała niezwykle uroczystą oprawę. Uczestniczył w niej m.in. konstruktor samolotu inż. Antonio Sea, oblatywacz Tte. Radamés Gaxiola Andrade, dowódca FAM Gral. Roberto Fierro Villalobos oraz brat prezydenta kraju Gral. Maximino Avila Camacho, będący w tym czasie ministrem łączności i prac publicznych (Secretario de Comunicaciones y Obras Públicas), a także wielu innych gości i przedstawiciele prasy. Potem samolot zaprezentowano także amerykańskiemu attache wojskowemu w Meksyku Capt. F. O. Jenkinsowi. Jenkins wykonał ponadto krótki lot “Teziutlanem”, a po jego zakończeniu pogratulował inż. Sea bardzo udanego samolotu.
Tymczasem jeszcze w 1942 roku zakłady Talleres otrzymały z Dirección de la Aeronáutica Militar zamówienie na 50 egzemplarzy seryjnych. Gral. Roberto Fierro miał nadzieję, że “Teziutlan” stanie się podstawowym samolotem szkolnym nie tylko w mocno rozbudowujących się FAM, ale również w siłach powietrznych większości innych krajów Ameryki Środkowej i Południowej. Głównymi podkreślanymi zaletami samolotu były: łatwość produkcji, niskie koszty eksploatacji i dobre własności lotne. Jednak od 1942/43 roku Meksyk i inne kraje Ameryki Łacińskiej zaczęły otrzymywać coraz więcej samolotów amerykańskich w ramach Lend-Lease Act (m.in. od 1943 roku FAM otrzymały kilkadziesiąt samolotów szkolnych Fairchild PT-19), w związku z czym produkcja “Teziutlana” stała się niecelowa. W dodatku 1 grudnia 1942 roku został odwołany ze stanowiska dowódcy FAM Gral. Roberto Fierro, pomysłodawca i główny promotor samolotu, co przypieczętowało jego dalsze losy. Skompletowano jedynie cztery egzemplarze seryjne, ale początkowo żaden z nich nie wszedł na wyposażenie meksykańskiego lotnictwa wojskowego, natomiast dalsze prace nad samolotem wstrzymano. Wszystkie zbudowane egzemplarze zostały przekazane (sprzedane ?, zdeponowane ?) jednemu z aeroklubów w mieście Meksyk. Jeden samolot (prawdopodobnie prototyp) zakupił Arturo Alvarez de la Cuadra, pilot i właściciel prywatnej szkoły lotniczej. Podobno samolot ten sprzedał mu sam Gral. Fierro, zatem miało to miejsce jeszcze przed końcem 1942 roku. De la Cuadra zakupił potem dla swojej szkoły jeszcze trzy dalsze egzemplarze “Teziutlana”, które służyły z powodzeniem przez wiele lat.
(rysunek: Zygmunt Szeremeta)
Około 1944-1945 roku jeden egzemplarz samolotu “Teziutlan” został zakupiony przez Fuerza Aérea Mexicana, gdzie otrzymał numer ewidencyjny EPT-1 (EPT od Entrenador Primario Teziutlan – samolot szkolenia podstawowego “Teziutlan”). Latał m.in. w dywizjonie Escuadron Aéreo 205 (EA 205) ze składu 3er Grupo Aéreo, stacjonującym w Bajadas, Veracruz. Na stanie tej jednostki EPT-1 figurował jeszcze w połowie 1947 roku. Służył on głównie do zadań łącznikowych, podobno także jako osobista maszyna dowódcy bazy Gral. Adolfo Huerta Campuzano. W maju 1949 roku dywizjon EA 205 przeniesiono do Ixtepec, Oaxaca i tam ostatni raz wzmiankuje się o samolocie “Teziutlan” nr EPT-1. Potem trafił on prawdopodobnie do 4/o Escalon de Mantenimiento w mieście Meksyk, gdzie zgromadzono także wyprodukowane elementy i podzespoły (w tym np. kadłuby) dla niedończonych samolotów seryjnych. Wg niektórych źródeł w FAM służyły trzy egzemplarze “Teziutlana”, oznaczone numerami ewidencyjnymi EPT-1, EPT-2 i EPT-3.
Jeszcze w 1942 roku gen. Fierro planował skonstruowanie nowocześniejszego samolotu szkolno-treningowego, tym razem z zakrytymi kabinami, chowanym podwoziem i napędzanego silnikiem typu Lycoming o mocy 130 kW (175 hp, 177 KM). Samolot miał służyć do zaawansowanego treningu w pilotażu, w tym także do nauki akrobacji. Dowódca FAM spodziewał się, że prototyp nowej maszyny będzie gotowy w 1943 roku. Projekt ten nie był jednak dalej rozwijany.
Dane taktyczno-techniczne:
Konstrukcja: jednosilnikowy dwumiejscowy dolnopłat wolnonośny z odkrytymi kabinami załogi i stałym trójkołowym podwoziem z kółkiem ogonowym. Konstrukcja drewniana z pokryciem sklejkowym i płóciennym. Usterzenie klasyczne, wolnonośne. Zapas paliwa 150 litrów.
Wymiary
rozpiętość 11,71 m
długość 7,28 m
wysokość 1,90 m
powierzchnia nośna 15,23 m2
Masy
masa własna 447 kg
masa użyteczna 294 kg
masa startowa 741 kg
Obciążenia
obciążenie powierzchni nośnej 48,65 kg/m2
obciążenie mocy 7,97 kg/kW (5,83 kg/KM)
Osiągi
prędkość maksymalna 175 km/h
prędkość przelotowa 165 km/h
prędkość lądowania 40 km/h
prędkość przeciągnięcia 35 km/h
prędkość wznoszenia 7,0 m/s na wysokości 0 m
pułap 7000 m
pułap maksymalny 7900 m
zasięg maksymalny 1237 km
długotrwałość lotu 7 godzin 30 minut
rozbieg (na wysokości 0 m) 50 m
Napęd: jeden 4-cylindrowy silnik rzędowy w układzie przeciwsobnym (płaskim), chłodzony powietrzem, typu Lycoming (prawdopodobnie serii O-290) o mocy 93 kW (125 hp, 127 KM), napędzający stałe drewniane 2-łopatowe śmigło
Uzbrojenie: brak
Załoga: 2 osoby
Wytwórnia: Talleres Nacionales de Construcciones Aeronáuticas (TNCA), Balbuena, Ciudad de México, Meksyk
Produkcja: 1 prototyp + 4 egzemplarze seryjne
Użytkownicy: Meksyk (FAM)
