Zalewski WZ-XI “Kogutek” – POLSKA

Jeden z artykułów z naszej dawnej strony Samoloty 1,5. Autorem jest Leszek Wieliczko przy mojej skromnej pomocy.

Jednosilnikowy samolot sportowy i szkolny konstrukcji amatorskiej.


Ten słabosilnikowy samolot amatorski powinien być znany każdemu miłośnikowi historii polskiego lotnictwa, ponieważ był to pierwszy całkowicie polski samolot zaopatrzony w silnik polskiej konstrukcji, zbudowany i oblatany w Polsce. I choćby z tego powodu zasługuje na dużą uwagę.

Samolot WZ-XI “Kogutek” w całej okazałości. Obok skrzydła stoi jego konstruktor – inżynier Władysław Zalewski. Po lewej widać fragment domu konstruktora.
(zdjęcie z archiwum Andrzeja Glassa via Leszek Biały)

Historia tej niezwykle ciekawej konstrukcji rozpoczęła się w domowym warsztacie w Milanówku pod Warszawą, gdzie w 1921 roku inż. Władysław Zalewski rozpoczął prace nad zaprojektowanym przez siebie silnikiem lotniczym oznaczonym symbolem WZ-18 (WZ od Władysław Zalewski, 18 KM). Z powodu braku gotówki, materiałów, pomocy i dobrych obrabiarek, budowa silnika przeciągnęła się aż do 1924 roku. Ponieważ konstruktor nie mógł nikomu powierzyć prac odlewniczych (cylindry, tłoki i karter) z powodu braku odpowiednio wyposażonego wykonawcy, musiał sam na przerobionej starej kuchni uczyć się sekretów odlewnictwa i wykonać z aluminium potrzebne części. Inż. Zalewski napotkał jeszcze wiele trudności, które jednak z podziwu godnym uporem sam pokonał. Tak było np. z tulejami wewnętrznymi cylindrów, które wykonał ze… starej osi kół od Breguet’a 14. Mimo nie zawsze sprawnych obrabiarek, konstruktorowi udało się uzyskać niemal idealną dokładność. Wreszcie w 1924 roku silnik WZ-18 został ukończony. Miał on masę 23 kg i zgodnie z przewidywaniami osiągał moc maksymalną około 17-18 KM przy 2300 obr./min. Przelotowe zużycie paliwa wynosiło 5,5 litra na godzinę lotu.

Po prawie rocznej przerwie, spowodowanej brakiem gotówki, w 1925 roku inż. Zalewski przystąpił do prac nad lekkim jednomiejscowym samolotem WZ-XI (WZ od Władysław Zalewski, 11-ty projekt tego konstruktora), mającym w zamierzeniach służyć do celów szkoleniowych i sportowych. Przy pracach projektowych doszedł on do wniosku, że przy niewielkich prędkościach lotu, do jakich miał być przystosowany jego samolot, czynnikiem najbardziej niepożądanym jest duża masa samolotu, mniej zaś istotnym opór czołowy. W wyniku tego skrzydła otrzymały konstrukcję dwudźwigarową o cienkim profilu i zostały usztywnione licznymi drutami stalowymi, rozpiętymi do dwóch stojaków znajdujących się na płatach, podwozia i jednego kozła na kadłubie (gdzie znajdowała się także dysza Venturi’ego prędkościomierza). Ich masa wyniosła zaledwie 20 kg. I znowu z powodu braku pomocy, czasu i gotówki (ogólny koszt materiałów wyniósł ok. 1000 zł) praca przeciągnęła się do roku 1927. Do budowy samolotu – ze względu na charakterystyczny kształt usterzenia nazywanego “Kogutek” – inż. Zalewski wykorzystał niektóre elementy i materiały ze swojego samolotu WZ-I z 1913 roku.

Samolot WZ-XI “Kogutek” i jego konstruktor – inżynier Władysław Zalewski – w ogrodzie obok willi konstruktora. Samolot nie ma jeszcze płóciennego pokrycia.
(zdjęcie z archiwum Andrzeja Glassa via Leszek Biały)

Konstruktor poświęcał na pracę święta, urlopy i niektóre wieczory. Ponieważ Zalewski nie posiadał hangaru, gdzie mógłby składać całość, musiał to robić na dworze, co uzależniało oczywiście pracę od warunków atmosferycznych. Samolot składany od rana był następnie po kolejnych pracach rozbierany na noc i wnoszony do budynku. Prace konstrukcyjne zostały ukończone jesienią 1927 roku i w dniu 9 października pilot kapitan Zbigniew Babiński oblatał WZ-XI, przelatując przy okazji z Milanówka do Warszawy. Był to ostatni dzien I Krajowego Konkursu Awionetek, na który jednak “Kogutek” się spóźnił i nie uczestniczył w konkursie. Dzień ten można natomiast uznać za historyczny dla polskiego lotnictwa. Właśnie w tym dniu nastąpił pierwszy lot polskiego samolotu napędzanego polskim silnikiem.

Gotowy samolot WZ-XI “Kogutek” w ogrodzie obok willi konstruktora. Przed skrzydłem stoi jego konstruktor – inżynier Władysław Zalewski. Widać charakterystyczny kształt usterzenia, od którego samolot wziął swoją nazwę.
(zdjęcie z archiwum Andrzeja Glassa via Leszek Biały)

Kadłub o przekroju prostokątnym, zaokrąglonym u góry, miał konstrukcję kratownicową drewnianą z pokryciem ze sklejki. W lewej ścianie kadłuba znajdował się stopień ułatwiający wchodzenie do kabiny. Kabina pilota była odkryta, osłonięta wiatrochronem. Silnik oprofilowany blachą aluminiową był umocowany na ramie z blachy stalowej. Pierwsza przegroda kadłuba była obita blachą aluminiową, gdyż za tą właśnie przegrodą mieścił się zbiornik paliwa o pojemności 14 litrów. Podwozie miało konstrukcją drewnianą i wyposażone było w płozy oraz dwa koła szprychowe o wymiarach 455 × 75 mm. Oś kół była amortyzowana sznurami gumowymi względem płóz. Płoza tylna też była amortyzowana sznurem gumowym.

Samolot WZ-XI “Kogutek” konstrukcji inżyniera Władysława Zalewskiego. Skrzydła i usterzenie miały kremowy kolor cellonowanego płótna, przód kadłuba miał srebrny kolor blachy aluminiowej, a kadłub brązowy kolor bejcowanej sklejki.
(rysunek: Krzysztof Cieślak)

Prostokątne skrzydło o dwudźwigarowej konstrukcji drewnianej miało płócienne pokrycie. Takiej samej budowy były stateczniki i stery samolotu. Napęd sterów i lotek – za pomocą linek. Samolot charakteryzował się bardzo małym rozbiegiem, wynoszącym zaledwie 80 m i jeszcze krótszym dobiegiem – 40 m. Był bardzo łatwy w pilotażu i miał dobrą stateczność, co było szczególnie ważne przy zadaniach szkoleniowych, które miał wypełniać. Silnik okazał się bardzo udaną konstrukcją, pracował równo bez “zdawania” obrotów na pełnym gazie. W locie można było redukować jego obroty do 1900 na minutę. Kapitan Babiński przebył na tym samolocie ponad 600 km w 1928 roku, wykonując rajd turystyczny po Polsce. W czasie tych przelotów samolot sprawował się bezawaryjne. “Kogutek” brał też udział w II Krajowym Konkursie Awionetek w dniach od 29 października do 1 listopada 1928 roku, zajmując tam 9. miejsce, zaś w 1930 roku został wycofany z III Krajowego Konkursu Awionetek z powodu niepowodzenia w próbie wznoszenia. W czasie lotów samolot był oznaczony cywilną rejestracją SP-AEF. W lutym 1934 roku WZ-XI został skasowany i przekazany do Muzeum Przemysłu i Techniki w Warszawie. W połowie lat trzydziestych inż. Zalewski wykorzystał silnik WZ-18 do swojej kolejnej konstrukcji, nazwanej “Kogutek” II.

Rysunek samolotu WZ-XI “Kogutek” – widok z prawej strony. Widać charakterystyczny kształt statecznika pionowego.
(rysunek: Leszek Biały)
Rysunek samolotu WZ-XI “Kogutek” – widok z lewej strony. Na rysunku pokazano przekroje kadłuba. Skrzydło zostało usunięte dla pokazania kształtu kadłuba.
(rysunek: Leszek Biały)
Rysunek samolotu WZ-XI “Kogutek” – widok z przodu. Lewe skrzydło widoczne tylko we fragmencie.
(rysunek: Leszek Biały)
Rysunek samolotu WZ-XI “Kogutek” – widok z góry. Widać charakterystyczny kształt stateczników poziomych.
(rysunek: Leszek Biały)

Dane techniczne:

Konstrukcja: jednosilnikowy jednomiejscowy górnopłat z odkrytą kabiną. Skrzydła konstrukcji drewnianej kryte płótnem, usztywnione cięgnami. Podwozie trójpodporowe z dwiema płozami głównymi i mocowanymi do nich kołami o wymiarach 455 × 75 mm i płozą ogonową. Usterzenie klasyczne, stateczniki usztywnione cięgnami. Konstrukcja drewniana z pokryciem głównie sklejkowym (kadłub) i płóciennym (skrzydła, usterzenie). Silnik i przednia część kadłuba osłonięte blachą aluminiową. Zapas paliwa 14 litrów.

Wymiary

rozpiętość 7,86 m

długość 5,00 m

wysokość 1,80 m

powierzchnia nośna 10,00 m2

Masy

masa własna 112-115 kg

masa użyteczna 90 kg

masa silnika 23 kg

masa paliwa 10 kg

masa oleju 2 kg

masa startowa 205 kg

Obciążenia

obciążenie powierzchni nośnej 20,50 kg/m2

obciążenie mocy startowej 16,40-15,53 kg/kW (12,06-11,39 kg/KM)

obciążenie mocy nominalnej 17,37 kg/kW (12,81 kg/KM)

Osiągi

prędkość maksymalna 85-90 km/h

prędkość minimalna 56 km/h

prędkość wznoszenia 0,7 m/s

rozbieg 80 m (wg [1] 70 m)

dobieg 40 m (wg [1] 70 m)

długotrwałość lotu 2 godziny 30 minut

Napęd: jeden 5-cylindrowy silnik gwiazdowy, chłodzony powietrzem, konstrukcji Zalewskiego typu WZ-18 o mocy startowej około 12,5-13,2 kW (17-18 KM) przy 2300 obr./min i mocy nominalnej 11,8 kW (16 KM) przy 2100 obr./min, napędzający stałe drewniane śmigło 2-łopatowe o średnicy 1,4 m konstrukcji Zalewskiego

Załoga: 1 osoba

Wytwórnia: domowy warsztat inżyniera Zalewskiego, Milanówek koło Warszawy, Polska

Produkcja: 1 egzemplarz

Malowanie: skrzydła i usterzenie miały kremowy kolor cellonowanego płótna, przód kadłuba miał srebrny kolor blachy aluminiowej, a kadłub brązowy kolor bejcowanej sklejki

Podobne wpisy