Japoński przemysł lotniczy w czasie II wojny światowej

Nihon Koku Kogyo

Autor Leszek Wieliczko.

Za formalny początek rozwoju lotnictwa w Kraju Kwitnącej Wiśni możemy przyjąć rok 1909, kiedy to na mocy rozporządzenia cesarza Meiji powołano do życia tzw. Rinji Gunyo Kikyu Kenkyu Kai (Tymczasowy Komitet Badań nad Balonami Wojskowymi). Z kolei w kwietniu 1910 roku dwóch oficerów Armii Cesarskiej – kpt. Yoshtoshi Tokugawa i kpt. Kumazo Hino – wyjechało do Europy, aby nauczyć się pilotażu i dokonać zakupu pierwszych samolotów. W tym samym roku, a dokładniej 19 grudnia, na placu parad Yoyogi koło Tokio zaprezentowano przed cesarzem, dostojnikami państwowymi, generalicją i admiralicją oraz ponad stutysięczną widownią dwa pierwsze pod japońskim niebem samoloty: jeden francuski konstrukcji Henri Farmana i jeden niemiecki konstrukcji Hansa Grade. W 1911 roku zbudowano w mieście Tokorozawa pierwsze na Wyspach Japońskich lotnisko. Dopiero kilka lub kilkanaście lat po tych wydarzeniach rozpoczęli swoją działalność późniejsi potentaci japońskiego przemysłu lotniczego – wielkie koncerny Mitsubishi, Nakajima, Kawanishi czy Kawasaki – ale na pierwsze konstrukcje całkowicie japońskie wcale nie trzeba było tak długo czekać.

Już w 1911 roku w warsztatach Armii w Nakano zbudowano własnymi siłami dwupłatowy samolot szkolny nazywany Typ Tokugawa lub Typ Kai (Kaishiki No.1), wzorowany na francuskim Farmanie. W 1913 roku w Arsenale Marynarki w Yokosuka powstał dwupłatowy wodnosamolot pływakowy Typ Mo (Mo Shiki) – także zaadaptowany francuski Farman „Longhorn”. W tym samym czasie, na bazie konstrukcji samolotów Farman i Curtiss, w Arsenale skonstruowano i zbudowano wyłącznie własnymi siłami kolejny wodnopłat, znany jako Typ Yokosho lub Yokosho No.8. Jednak za pierwszy samolot całkowicie rodzimej konstrukcji zbudowany i oblatany w Japonii należy uznać dwupłatowiec Narahara No.1, zbudowany całkowicie samodzielnie w 1910 roku przez Sanji Naraharę. Samolot ów, wyposażony w silnik typu Anzani o mocy 25 KM, oderwał się od ziemi na wysokość zaledwie 30 cm (!), ale pierwszy krok został zrobiony. Praktycznie od tej pory rozpoczął się okres dynamicznego rozwoju japońskiego lotnictwa.

Kaishiki No.1

O skali rozwoju przemysłu lotniczego w Japonii mogą świadczyć liczby wyprodukowanych w kolejnych latach samolotów: w 1930 roku było to 445 sztuk, w 1931 roku – 368 sztuk, w 1932 roku – 691 sztuk, w 1933 roku – 766 sztuk, w 1934 roku – 688 sztuk, w 1935 roku – 952 sztuki, w 1936 roku – 1181 sztuk, w 1937 roku – 1511 sztuk, w 1938 roku – 3201 sztuk (był to największy przyrost produkcji w ciągu jednego roku – aż o 111,8%), w 1939 roku – 4467 sztuk, w 1940 roku – 4768 sztuk, w 1941 – 5088 samolotów i 12151 silników lotniczych, w 1942 roku – 8861 samolotów i 16999 silników, w 1943 roku – 16693 samoloty i 28541 silników, w 1944 roku – 28180 samolotów i 46526 silników (w tym 2472 samoloty w rekordowym miesiącu – wrześniu), a do 15 sierpnia 1945 roku – 11066 samolotów i 12360 silników. W sumie w latach 1940-1945 wyprodukowano 74656 samolotów wszystkich typów, z czego 30477 sztuk (czyli niemal 41%) stanowiły myśliwce (lądowe i morskie). Jednak nawet w najlepszym roku produkcji (1944) Japonia nie mogła się równać ze swoim głównym przeciwnikiem – Stanami Zjednoczonymi, których przemysł lotniczy dostarczył w tym samym roku ogromną ilość 100752 samoloty, a łącznie w latach 1940-1945 aż 301572 samoloty ! Japońscy piloci nadrabiali to ogromną determinacją, poświęceniem i zapałem do walki, co jednak nie wystarczyło do zdobycia dominacji nad Pacyfikiem.

W interesujących nas latach 1935-1945 produkcją lotniczą w Japonii zajmowały się m.in. następujące firmy (w kolejności alfabetycznej):

AICHI

Aichi Tokei Denki Kabushiki Kaisha (Fabryka Zegarów i Urządzeń Elektrycznych Aichi), od 1943 roku Aichi Kokuki Kabushiki Kaisha (Fabryka Samolotów Aichi) – w 1920 roku rozpoczęto produkcję samolotów, a w 1927 roku silników lotniczych. Firma była znana z konstrukcji wodnosamolotów wszelkiego przeznaczenia i bombowców pokładowych, a jej główne konstrukcje to bombowce nurkujące D1A i D3A, łodzie latające i wodnosamoloty rozpoznawcze E10A, E11A, E13A i E16A „Zuiun”, bombowiec torpedowy B7A „Ryusei” czy szkolna łódź latająca H9A . W firmie tej powstał także jedyny specjalnie zbudowany japoński myśliwiec nocny nie będący przeróbką innego typu samolotu – S1A „Denko”, a także specjalny samolot szturmowy dla okrętów podwodnych – M6A „Seiran”. Zakłady Aichi pracowały głównie na potrzeby Marynarki Cesarskiej, budując w latach 1941-1945 łącznie 3627 samolotów (w tym 3611 bojowych) oraz 1783 silniki. Wszystkie zakłady firmy – Funakata, Atsuta i Eitoku – mieściły się w mieście Nagoya.

Aichi E13A

FUJI

Fuji Hikoki Kabushiki Kaisha (Fabryka Samolotów Fuji) – zajmowała się przede wszystkim produkcją licencyjną (np. szkolnego Kugisho K5Y) i kooperacją z wielkimi firmami, produkując na licencji różne części i podzespoły (np. skrzydła i części kadłuba do samolotu samobójczego MXY7 „Ohka” Model 11). Łącznie w latach 1941-1945 w zakładach Fuji w Tokio, Osace i Taira zbudowano 871 samolotów.

GASUDEN

Tokyo Gasu Denki Kogyo KK (Tokijskie Zakłady Budowy Urządzeń Gazowych i Elektrycznych) – zobacz: Hitachi.

HITACHI

Hitachi Kokuki Kabushiki Kaisha (Fabryka Samolotów Hitachi) – firma utworzona w maju 1939 roku z połączenia Hitachi Seisakusho KK (Warsztaty Hitachi) i Tokyo Gasu Denki Kogyo KK (Tokijskie Zakłady Budowy Urządzeń Gazowych i Elektrycznych, znane pod skróconą nazwą Gasuden). Zajmowała się produkcją licencyjną samolotów innych firm (np. szkolnych K2Y2 i K5Y1 Kugisho czy A6M2-K Mitsubishi) oraz silników lotniczych (podczas wojny zakłady Hitachi były trzecim producentem silników lotniczych). Opracowywała też własne konstrukcje, np. samolot transportowy Gasuden KR-2 lub jego wojskowy wariant Hitachi LXG1, oba będące japońską wersją De Havilland DH-83 Fox Moth, czy szkolny K9G. Łącznie w latach 1941-1945 w zakładach Hitachi w Omori, Tachikawa, Haneda i Chiba zbudowano 1783 samoloty oraz 13571 silników.

Hitachi LXG1

ISHIKAWAJIMA

Ishikawajima Koku Kogyo Kabushiki Kaisha (Zakłady Przemysłu Lotniczego Ishikawajima) – założone w 1937 roku w Tsukishima jako oddział koncernu stoczniowego Ishikawajima Zosensho Kabushiki Kaisha (Stocznia Ishikawajima). Zajmowały się produkcją silników lotniczych, których w latach 1941-1945 zbudowała 2286 sztuk. Zobacz też: Tachikawa.

KAWANISHI

Kawanishi Kokuki Kabushiki Kaisha (Fabryka Samolotów Kawanishi) – firma wydzielona w listopadzie 1928 roku z koncernu Kawanishi Kikai Seisakusho (Warsztaty Mechaniczne Kawanishi), założonego w 1920 roku w Kobe przez Seibei Kawanishi – jednego z pionierów japońskiego przemysłu lotniczego. Jedna z bardziej znanych wytwórni japońskich, produkująca m.in. wielkie łodzie latające H6K i H8K oraz wodnosamoloty obserwacyjne E7K i E15K „Shiun”. W tej firmie skonstruowano też, uważany przez wielu za najlepszy, wodnosamolot myśliwski N1K1 „Kyofu”, który swoimi osiągami dystansował wiele samolotów lądowych, a także znakomite myśliwce bazowe N1K1-J „Shiden” i N1K2-J „Shiden” KAI. Ponadto powstały w niej projekty myśliwców przechwytujących J3K i J6K „Jinpu”, pokładowego A8K, dwusilnikowego bombowca G9K „Gunzan” oraz wielkiego sześciosilnikowego bombowca strategicznego 19-Shi. Zakłady Kawanishi w Naruo, Takarazuka, Konan i Himeji (wszystkie w rejonie przemysłowym Osaka-Kobe) pracowały głównie na potrzeby Marynarki Cesarskiej, budując w latach 1941-1945 łącznie 1994 samoloty, w tym 1629 bojowych.

H8K „Emily”

KAWASAKI

Kawasaki Kokuki Kogyo Kabushiki Kaisha (Zakłady Budowy Samolotów Kawasaki) – wydział lotniczy wielkiego koncernu stoczniowego KK Kawasaki Zosensho (Stocznia Kawasaki) powstał już w kwietniu 1919 roku w Kobe, ale usamodzielnił się dopiero w 1937 roku. Zaprojektowano tam i wyprodukowano wiele świetnych myśliwców dla Cesarskiej Armii lądowej (np. Ki-10, Ki-45 „Toryu”, Ki-61 „Hien”, Ki-100, Ki-102 czy Ki-108), bombowców (Ki-32, Ki-48), a także bomby kierowane (Igo-I Otsu) i silniki. Zakłady Kawasaki w Kagamigahara (Gifu) i Ichinomiya koło Nagoyi, Futami i Takatsuki w rejonie Osaki i Akashi koło Kobe pracowały głównie na potrzeby Armii Cesarskiej, budując w latach 1941-1945 łącznie 8243 samoloty (w tym 7770 bojowych) oraz 10274 silniki.

Kawasaki Ki-61 Hien

KAYABA

Kayaba Seisakusho Kabushiki Kaisha (Warsztaty Kayaba) – mała fabryczka w Sendai, znana przede wszystkim z produkcji jedynego japońskiego wiatrakowca Ka-1 (Ka-Go) oraz szybowców i motoszybowców doświadczalnych Ku-2, Ku-3 i Ku-4.

Latające skrzydło Kayaba HK-1

KOKUSAI

Kokusai Kokuki Kabushiki Kaisha (Międzynarodowa Fabryka Samolotów) – zobacz: Nihon Kokusai.

KYUSHU, wcześniej WATANABE

Kyushu Hikoki Kabushiki Kaisha (Fabryka Samolotów Kyushu) – powstała w maju 1943 roku z przekształcenia istniejącej już od 1886 roku firmy KK Watanabe Tekkosho (Fabryka Wyrobów Żelaznych Watanabe) i zajmowała się głównie produkcją samolotów na licencji (np. obserwacyjnych E13A Aichi czy E14Y Kugisho) oraz konstrukcji własnych – szkolnych K9W „Momiji”, K10W i K11W „Shiragiku”, patrolowego Q1W „Tokai” oraz wodnosamolotu obserwacyjnego dla okrętów podwodnych E9W. W firmie tej powstał także niekonwencjonalny myśliwiec w układzie kaczka J7W „Shinden”. Łącznie w latach 1941-1945 w zakładach Watanabe/Kyushu w Zasshonokuma i Fukuoka zbudowano 2620 samolotów, w tym 1507 bojowych.

MAEDA

Maeda Koken Kogyo Kabushiki Kaisha (Zakłady Przemysłu Lotniczego Maeda) – wytwórnia zajmująca się budową szybowców, w której opracowano takie m.in. konstrukcje jak transportowe Ku-1 i Ku-6 czy szkolno-treningowy Ku-10.

Maeda Ku-1 Type 2

MANSHU (lub MANSYU), w skrócie MANPI

Manshu Hikoki Seizo Kabushiki Kaisha (Mandżurska Fabryka Samolotów), zwana w skrócie Manpi (od znaków Man i Hi w alfabecie kanji tworzących razem słowo Man-Hi, wymawiane jako Man-pi) – jedyna firma japońska znajdująca się poza macierzystymi granicami Cesarstwa, w marionetkowym Manchukuo (Mandżukuo, Mandżuria). Została założona wspólnie przez rządy Japonii i Manchukuo w 1932 roku w stolicy Manchukuo – Mukdenie, początkowo – do czerwca 1938 roku – pod nazwą Manshu Koku KK (Mandżurskie Lotnictwo), w skrócie Manko. Budowę samolotów rozpoczęto w 1934 roku. Firma produkowała silniki lotnicze, samoloty na licencji i jedyną własną konstrukcję, choć w całości opartą na myśliwcu Nakajima Ki-27 – szkolno-treningowy Ki-79. Opracowano tam też samolot rozpoznawczy Ki-71 oraz zaprojektowano samoloty myśliwskie Ki-65 i  Ki098. Łącznie w latach 1941-1945 w zakładach firmy Manshu w Mukdenie, Harbinie i Kungchuling zbudowano 2196 samolotów (w tym 798 bojowych) oraz 2168 silników.

MITSUBISHI

Mitsubishi Jukogyo Kabushiki Kaisha (Zakłady Przemysłu Ciężkiego Mitsubishi) – druga po Nakajimie największa firma lotnicza w Japonii i zarazem największy producent silników lotniczych. Wydział lotniczy – do 1928 roku występujący pod nazwą Mitsubishi Nainenki Seizo Kabushiki Kaisha (Fabryka Silników Wysokoprężnych Mitsubishi) – powstał w tym koncernie w maju 1920 roku. W 1928 roku firma usamodzielniła się i zmieniła nazwę na Mitsubishi Kokuki KK (Fabryka Samolotów Mitsubishi), a w 1934 roku została ponownie włączona w skład koncernu. To właśnie tutaj wyprodukowano chyba najbardziej znany samolot japoński – legendarny myśliwiec pokładowy A6M Zero. Wytwarzano w niej głównie myśliwce pokładowe (A5M, A6M, A7M) i bazowe (J2M „Raiden”), samoloty bombowe (G3M, G4M, Ki-21 i Ki-67 „Hiryu”), treningowe (np. K3M) oraz rozpoznawcze (C5M, Ki-15 i Ki-46). W firmie tej rozpoczęto prace nad pierwszym rakietowym samolotem japońskim, skonstruowanym na podstawie niemieckiego Me 163 „Komet” – J8M „Shusui”. Łącznie w latach 1941-1945 w licznych zakładach Mitsubishi w Nagoya, Naguno, Takaoka, Kagamigahara, Inami, Obu, Tsu, Yawata, Yokkaichi, Naruo, Mizushima, Kyoto, Shizuoka, Nagano, Hiroshima, Ogaki, Fukui, Niigata, Koromo, Toyama, Kumamoto, Chita, Tsurashima, Okayama i Suzuka zbudowano 12513 samolotów (w tym 12039 bojowych) oraz 41534 silniki.

Rysunek A7M z pudełka z modelem firmy AeroScale.

MIZUNO

Mizuno Guraida Seisakusho Kabushiki Kaisha (Warsztaty Szybowcowe Mizuno) – projektowała i budowała głównie szybowce (np. specjalny szybowiec szturmowy „Shinryu”).

NAKAJIMA

Nakajima Hikoki Kabushiki Kaisha (Fabryka Samolotów Nakajima) – najstarszy i największy zakład lotniczy w Japonii, utworzony w grudniu 1917 roku jako Nihon Hikoki Seisakusho Kabushiki Kaisha (Japońskie Warsztaty Samolotów) przez Chikuhei Nakajima (był on honorowym prezesem firmy jeszcze w latach wojny) i Seibei Kawanishi (który odszedł z firmy w 1919 roku). W 1945 roku w zakładach Nakajima wyprodukowano 36% wszystkich samolotów japońskich, 47% samolotów bojowych i 32% silników. Do najbardziej znanych konstrukcji tej firmy należały niewątpliwie myśliwce Ki-27, Ki-43 „Hayabusa”, Ki-44 „Shoki” i Ki-84 „Hayate”, będące jednymi z najlepszych myśliwców Armii japońskiej. Ponadto budowano w niej pokładowe bombowce torpedowe B5N i B6N „Tenzan”, rozpoznawczy C6N „Saiun”, dwusilnikowe myśliwce bazowe J1N i J5N „Tenrai”, ciężkie bombowce Ki-49 „Donryu”, G5N „Shinzan”  i G8N „Renzan” oraz specjalne samoloty szturmowe Ki-115 „Tsurugi” i odrzutowe „Kikka”. Projektowano również wielki sześciosilnikowy samolot bombowyG10N „Fugaku” . Łącznie w latach 1941-1945 w zakładach koncernu Nakajima w Ota, Okawa, Musashi, Omiya, Hamamatsu, Utsonomiya, Iwate, Shiroyama, Koizumi i Handa zbudowano 19561 samolotów (w tym aż 19396 bojowych) oraz 36440 silników.

Jeden z zaledwie dwóch zbudowanych samolotów zwiadowczych Nakajima C3N1 Typu 97 przydzielonych do 12 kokutai.

NIHON HIKOKI, w skrócie NIHON lub NIPPI

Nihon Hikoki Kabushiki Kaisha (Japońska Fabryka Samolotów) – firma utworzona w październiku 1934 roku, bardziej znana pod skróconą nazwą Nippi (połączone znaki alfabetu kanji Ni i Hi tworzyły razem słowo-akronim Ni-Hi, wymawiany jako Nippi). Produkowała przede wszystkim samoloty licencyjne innych firm (np. szkolne K4Y1 Kugisho i K10W1 Watanabe). Jedynym samolotem bojowym produkowanym w wytwórni Nippi był E16A1 „Zuiun”, budowany na licencji zakładów Aichi. W dorobku tej firmy znajdowały się też m.in. jednosilnikowy wodnosamolot szkolno-treningowy K8Ni (K8P) i dwusilnikowa amfibia transportowa L7P – jedyna tego typu konstrukcja zbudowana w Japonii, 13-miejscowa transportowa łódź latająca zaprojektowana w oparciu o Fairchild A942-B(LXF 1). Łącznie w latach 1941-1945 w zakładach Nippi w Tomioka koło Yokohamy i Yamagata zbudowano 2882 samolotów, w tym jednak tylko 59 bojowych.

Nippi L7P

NIHON KOGATA

Nihon Kogata Hikoki Kabushiki Kaisha (Japońska Fabryka Małych Samolotów) – niewielka wytwórnia lotnicza, założona w 1937 roku w Kamata pod nazwą Nihon Kogata Hikoki Kenkyusho (Japoński Instytut Doświadczalny Małych Samolotów), znana np. z budowy szybowca transportowego Ku-11 i szkolnych Ku-14 i MXJ1 „Wakakusa”.

Nihon Kogata Ku-11.

NIHON KOKU

Nihon Koku Kogyo Kabushiki Kaisha (Japońskie Zakłady Przemysłu Lotniczego) – zobacz: Nihon Kokusai.

NIHON KOKUSAI, w skrócie KOKUSAI

Nihon Kokusai Koku Kogyo Kabushiki Kaisha (Japońskie Międzynarodowe Zakłady Przemysłu Lotniczego) – powstały w maju 1937 roku jako Kokusai Kokuki Kabushiki Kaisha (Międzynarodowa Fabryka Samolotów). W czerwcu 1941 roku połączyły się z wytwórnią Nihon Koku Kogyo Kabushiki Kaisha (Japońskie Zakłady Przemysłu Lotniczego). Zajmowały się produkcją szybowców (Ku-7 „Manazuru”, Ku-8), samolotów transportowych (Ki-59, Ki-105 „Ohtori”) oraz szkolnych i obserwacyjnych (Ki-76, Ki-86). Konstrukcje tej firmy znane są częściej pod nazwą Kokusai. Łącznie w latach 1941-1945 w zakładach Nihon Kokusai w Hiratsuka i Okubo zbudowano 2134 samoloty (w tym wszakże tylko 14 bojowych), a także 837 silników.

Kokusai Ta-Go przewidziany do ataków samobójczych.

NISSAN

Nissan Jidosha Kabushiki Kaisha (Zakłady Motoryzacyjne Nissan) – firma motoryzacyjna, która od sierpnia 1943 roku zaangażowała się również w produkcję silników lotniczych. Do końca wojny zbudowano ich w zakładach Nissana w Yokohamie i Yoshiwara 1633 sztuki.

SHOWA

Showa Hikoki Kogyo Kabushiki Kaisha (Zakłady Budowy Samolotów w Showa) – wytwórnia powstała w czerwcu 1937 roku i znana jest przede wszystkim z produkcji transportowego samolotu L2D na licencji amerykańskiego Douglasa DC-3. Łącznie w latach 1941-1945 w zakładach Showa w Showa koło Tokio, Matsumoto, Oine i Shinonoi zbudowano 616 samolotów.

Showa L2D

TACHIKAWA

Tachikawa Hikoki Kabushiki Kaisha (Fabryka Samolotów w Tachikawa) – rozpoczęła swoją lotniczą działalność w Tokio w grudniu 1924 roku pod nazwą KK Ishikawajima Hikoki Seisakusho (Warsztaty Samolotów Ishikawajima) jako część Ishikawajima Zosensho Kabushiki Kaisha (Stocznia Ishikawajima). W 1936 roku firma przeniosła produkcję samolotów do miasta Tachikawa w pobliżu Tokio i zmieniła nazwę na Tachikawa Hikoki KK. Rok później utworzono rownież fabrykę silników lotniczych (zobacz: Ishikawajima). Tachikawa miała na swoim koncie wiele konstrukcji samolotów współpracy z armią (Ki-36), szkolnych i treningowych (Ki-9, Ki-17, Ki-54 i Ki-55) czy też eksperymentalnych samolotów rozpoznawczych (Ki-70 i Ki-74) i dalekiego zasięgu (Ki-77).

Tachikawa Ki-36 Army Type 98

Wytwórnia Tachikawa pracowała głównie na potrzeby Armii Cesarskiej. Łącznie w latach 1941-1945 w zakładach Tachikawa w Tachikawa, Okayama i Kofu zbudowano 6645 samolotów, w tym 3130 bojowych.

TOKYO

Tokyo Koku KK (Tokijska Fabryka Samolotów) – niewielka fabryka lotnicza w Tokio, znana przede wszystkim z produkcji lekkiego samolotu szkolnego Ki-107.

Tokyo Koku Ki-107

WATANABE

KK Watanabe Tekkosho (Fabryka Wyrobów Żelaznych Watanabe) – zobacz: Kyushu.

Oprócz największych firm lotniczych działały też mniejsze wytwórnie i warsztaty, produkujące głównie samoloty lekkie, cywilne, doświadczalne oraz szybowce. Nie wszystkie przetrwały do lat II wojny światowej, ale ich znaczenie dla rozwoju japońskiego przemysłu lotniczego jest niepodważalne. Należały do nich m.in.: Akabane Hikoki Seisakusho KK (samoloty tej wytwórni znane są bardziej – od nazwiska założyciela – pod nazwą Kishi), Fukuda Kei Hikoki SeisakushoFukunaga Hikoki SeisakushoItoh Hikoki KenkyushoNozawa Koku Kenkyusho czy Shirato Hikoki Kenkyusho.

Watanabe E9W1 Navy Type 96 „Slim”

Niezależnie od fabryk lotniczych działalnością produkcyjną zajmowało się też w Japonii kilka tzw. Arsenałów (warsztatów) należących do Armii i Marynarki, które oprócz prac badawczych, doświadczalnych, rozwojowych, modyfikacyjnych i remontowych prowadziły również produkcję samolotów. Do największych należały:

KUGISHO (błędnie YOKOSUKA !)

Dai-Ichi Kaigun Koku Gijutsu-Sho (Pierwszy Arsenał Techniczny Lotnictwa Marynarki) w Yokosuka, zwany w skrócie Kugisho – najstarszy ośrodek japońskiej techniki lotniczej i główne centrum doświadczalne lotnictwa Marynarki, założony jako Yokosuka Kaigun Ko-sho (Arsenał Marynarki w Yokosuka, w skrócie Yokosho), od 1 kwietnia 1932 roku znany jako Kaigun Koku-sho (Arsenał Lotniczy Marynarki, w skrócie Kusho), od 1 kwietnia 1939 roku jako Kugisho, a od 15 lutego 1945 roku jako Dai-Ichi Kaigun Gijutsu-Sho (Pierwszy Arsenał Techniczny Marynarki, w skrócie Ichi-Gisho). Do najbardziej znanych konstrukcji tego Arsenału należą: bombowiec torpedowy B4Y, bombowiec nurkujący D4Y „Suisei”, samolot samobójczy MXY7 „Ohka”, samolot szkolny K5Y, szybki bombowiec P1Y „Ginga” czy samolot rozpoznawczy R2Y „Keiun”. W Arsenale powstał też specjalny samolot obserwacyjny służący na okrętach podwodnych E14Y – wykonawca jedynego nalotu bombowego na terytorium macierzyste USA (zrzucono z niego małe bombki zapalające na lasy w stanie Oregon). Samoloty opracowane i produkowane w Arsenale oznaczane są często w literaturze popularną – acz nieprawidłową ! – nazwą Yokosuka.

Kugisho R2Y1 Keiun

KASUMIGAURA

Dai-Ichi Kaigun Kokusho (Pierwszy Arsenał Lotniczy Marynarki) w Kasumigaura – produkowano tu m.in. samoloty licencyjne L3Y i MXY7 „Ohka” Model 11.

HIRO, wcześniej HIROSHO

Dai-Juichi Kaigun Kokusho (11-ty Arsenał Lotniczy Marynarki) w Hiro koło Kure – został założony jako Hiro Kaigun Kosho (Arsenał Marynarki w Hiro, w skrócie Hirosho), a w październiku 1941 roku przekształcony w 11-ty Arsenał Lotniczy Marynarki. Produkowano tu m.in. samoloty na licencji równych firm (B5N, D4Y, K5Y i E13A), własnej konstrukcji ciężkie bombowce (G2H) i łodzie latające (H2H, H3H) oraz silniki lotnicze.

Hiro H4H / Type 91

SASEBO, potem OMURA

Dai-Nijuichi Kaigun Kokusho (21-szy Arsenał Lotniczy Marynarki) w Sasebo koło Omura – produkowano tu m.in. samoloty licencyjne F1M, A5M4-K, A6M2-K czy B7A oraz silniki lotnicze. W 1945 roku nazwę Arsenału zmieniono na Omura Kaigun Kokusho (Arsenał Lotniczy Marynarki w Omura).

KOZA

Koza Kaigun Kokusho (Arsenał Lotnictzy Marynarki w Koza) – produkowano tu m.in. na licencji myśliwce przechwytujące J2M „Raiden”.

Łącznie w latach 1941-1945 we wszystkich Arsenałach Marynarki wyprodukowano 1700 samolotów (w tym 1284 bojowych) oraz 4452 silniki lotnicze.

RIKUGUN, w skrócie KOSHO

Dai-Ichi Rikugun Kokusho (Pierwszy Arsenał Lotniczy Armii) w Tachikawa, zwany w skrócie Kosho – produkowano tam m.in. silniki, samoloty licencyjne Ki-30, Ki-43 i Ki-51 oraz prototypy ciężkiego dwusilnikowego myśliwca szturmowego Ki-93. Łącznie w latach 1941-1945 w Arsenale w Tachikawa zbudowano 1004 samoloty – wszystkie bojowe – oraz 1439 silników lotniczych. Samoloty budowane przez ten Arsenał zazwyczaj oznaczane są w literaturze nazwą Rikugun, ale warto pamiętać, że samo określenie Rikugun oznacza po prostu Armia, a w dodatku jest też czasem używane w odniesieniu do Rikugun Kokugijutsu Kenkyusho (w skrócie Giken lub Kogiken), czyli Instytutu Doświadczalnego Techniki Lotniczej Armii, także mieszczącego się w mieście Tachikawa. Instytut ten był z kolei głównym ośrodkiem doświadczalnym lotnictwa Armii.

Ki-93.

Ogólnie w latach 1941-1945 wyprodukowano w Japonii 69888 samolotów, z tego 52242 bojowe. Tylko trzy największe wytwórnie – Nakajima, Mitsubishi i Kawasaki – wyprodukowały w latach 1941-1945 aż 75% wszystkich samolotów bojowych i 89% silników lotniczych. Pod koniec wojny, z powodu braków większości surowców, produkcja bardzo zmalała. Oprócz samolotów i paliwa Japonii zaczęło brakować dobrze wyszkolonych pilotów. Wielu z nich ginęło nie tylko w walce z pilotami wroga lecz także w lotach samobójczych. W taki sposób skończyły się dni chwały lotników spod znaku Wschodzącego Słońca.

UWAGA: niektóre japońskie nazwy i skróty występujące w powyższym tekście oznaczają:

Gijutsu = techniczny (technical)

Gunyo = wojskowy (military)

Guraida = szybowiec (glider)

Hikoki = samolot (aircraft); zobacz też Kokuki

Kabushiki Kaisha lub w skrócie KK = spółka z ograniczoną odpowiedzialnością, spółka z o.o. (Company Limited, Co. Ltd.)

Kaigun = morski, flota, marynarka wojenna (naval, navy)

Kenkyu = doświadczalny, badawczy (research)

Kenkyusho = instytut doświadczalny, badawczy (research institute)

Kogyo = przemysł, budowa, konstruowanie (industry, engineering)

Koku = lotnictwo, lotniczy (aviation, air)

Kokuki = samolot (aircraft); słowo późniejsze niż Hikoki

Kokusai = międzynarodowy (international)

Kokusho = arsenał lotniczy (air arsenal), w szerszym znaczeniu także lotnictwo wojskowe (military aviation, air force), broń lotnicza (air arm)

Kosho = arsenał (arsenal)

Nihon lub Nippon = Japonia, japoński (Japan, Japanese)

Seisakusho = warsztaty (manufacturing works)

Rikugun = armia, armijny (army)

Podobne wpisy